فراتحليل موضوعي و بررسي انتقادي پژوهش‌هاي ميان‌رشته‌اي در زمينۀ آينده‌پژوهي

Topical Meta-Synthesis and Critical Review of Interdisciplinary Research on Futures Studies

حركت از فضاي رشتگي به سمت گفتمان‌هاي ميان‌رشته‌‌اي با تمركز بر حل مسائل واقعي، به يك روند مهم در آموزش عالي تبديل شده و نسل‌هاي آتي دانشگاه‌ها به سمت ميان‌رشته‌‌اي شدن پيش خواهند رفت. در اين ميان مطالعات نظام‌مند آينده‌ها يا آينده‌پژوهي نيز مورد توجه دانشگاهيان در رشته‌هاي مختلف قرار گرفته است. در اين مقاله به‌منظور بررسي جايگاه مطالعات آينده‌پژوهانه در حوزه‌هاي دانشي گوناگون و با استفاده از روش فراتحليل كيفي، به بررسي اندازه و پراكندگي ورود حوزه‌هاي دانشگاهي مختلف به بحث آينده‌پژوهي پرداخته شده است. بدين جهت در مجموع 737 مقاله علمي، كه توسط دانشگاهيان رشته‌هاي مختلف و با محوريت آينده‌پژوهي در ايران به چاپ رسيده‌اند، جمع‌آوري و در 19 حوزۀ كلي و 350 حوزۀ فرعي دسته‌بندي شدند. اين دسته‌بندي ملاك فراتحليل موضوعي مقالات در زمينۀ آينده‌پژوهي است كه نشان مي‌دهد در حوزه‌هاي برنامه‌ريزي جغرافيايي، «امنيت» و «آينده‌نگاري سازماني» به ترتيب بيشترين ميزان فعاليت و در حوزه‌هاي ورزش، «مطالعات زنان» و «آيندۀ حرفه»، كمترين ميزان فعاليت در زمينه آينده‌پژوهي را داشته‌اند. نتايج اين مقاله تراز خوبي براي مشخص‌كردن خلأ‌هاي پژوهشي در زمينۀ آينده‌پژوهي است و همچنين نقاط ضعف فعاليت‌هاي ميان‌رشته‌‌اي در اين حوزه را آشكار مي‌سازد.

The movement from intra-disciplinary toward inter-disciplinary approaches by focusing on real-world problems is a growing trend in higher education. Thus, next generation universities will move toward inter-disciplinary discourses. In the meantime, systematic studies of futures or futures studies have also been considered by academics in various fields. In this qualitative meta-synthesis, an attempt is made to investigate the status of future-oriented studies in various disciplines in order to map the distribution these studies. Through a rigorous selection process, 737 articles were chosen and categorized into 19 main categories and 350 secondary categories which were correspondingly classified under more detailed sub-categories. The results indicate that geographical planning, security, and corporate foresight have had the highest application of futures studies. By contrast, sports, women’s studies and futures of professions had the lowest number of articles. This paper highlights the conspicuous gaps in future-oriented interdisciplinary researches along with their strength and weaknesses.