ارزيابي شاخص‌هاي بهره‌وري آب در توليد محصولات زراعي و باغي در غرب و مركز استان مازندران و رتبه‌بندي دشت‌هاي مطالعاتي

Evaluation of water productivity indicators in the production of crops and garden in the west and center of Mazandaran province and ranking of studies plains

محدوديت منابع آب و افزايش نياز به آن در بخش كشاورزي سبب شده تا استفاده از راهكارهاي افزايش بهره‌وري فيزيكي و بهبود بهره‌وري اقتصادي آب در بخش كشاورزي اجتناب‌ناپذير باشند. در اين راستا شاخص‌هاي بهره‌وري آب به‌عنوان يكي از مؤلفه‌هاي اصلي در حوزه برنامه‌ريزي ملي مي‌توانند موردتوجه قرار گيرند. در اين پژوهش، بهره‌وري اقتصادي و فيزيكي با استفاده از شاخص بهره‌وري فيزيكي آب (CPD)، شاخص ارزش ناخالص يا درآمد به ازاي هر واحد حجم آب (BDP) و شاخص ارزش خالص به ازاي هر واحد حجم آب (NBPD) براي اراضي تحت كشت مركبات و شاليزاري در غرب و مركز استان مازندران كه به‌صورت نوين (آبياري قطره‌اي و كم‌فشار) آبياري مي‌شوند، محاسبه شد. روش مورد استفاده در پژوهش حاضر بر اساس برداشت‌هاي ميداني و شامل برآورد عملكرد، ميزان آب مصرفي، هزينه‌هاي خالص و ناخالص مي‌باشد. منطقه مورد مطالعه واقع در استان مازندران، به چهار دشت شامل رامسر - چالوس، نور - نوشهر، آمل - بابل و قائم‌شهر - جويبار تقسيم شد. نتايج اين پژوهش نشان داد كه ميانگين بهره‌وري اقتصادي و فيزيكي در اراضي تحت كشت مركبات و شاليزاري به‌ترتيب براي شاخص CPD، 8/5 و 76/0 كيلوگرم بر مترمكعب در هر هكتار، براي شاخص BPD، 261 و 175 هزار ريال بر مترمكعب در هر هكتار براي شاخص NBPD، 209 و 127 هزار ريال بر مترمكعب در هر هكتار مي‌باشد. لذا اراضي تحت كشت مركبات و شاليزاري ناحيه نور - نوشهر و رامسر - چالوس بهترين عملكرد را ازنظر بهره‌وري اقتصاد شاخص NBPD و ناحيه نور- نوشهر و آمل- بابل بهترين عملكرد را ازنظر شاخص CPD داشته‌اند. . همچنين، ايجاد زيرساخت‌هاي لازم جهت تعويض ماشين‌آلات ازكارافتاده و سياست‌هاي تشويقي و تنبيهي نيز ميتواند راهكار مؤثري براي افزايش بهره‌وري آب باشد.

Limited water resources and increasing the need for it in the agricultural sector have made the use of strategies to increase physical productivity and improve economic water efficiency in the agricultural sector inevitable. In this regard, water productivity indicators can be considered as one of the main components in the field of national planning. In this research, economic and physical productivity was calculated using Indicators Crop Per dro‎p (CPD), Benefit Per dro‎p (BPD) and Net Benefit Per dro‎p (NBPD) indicators for lands under citrus and paddy in the west and center of Mazandaran province, which were irrigated as a Modern (irrigation and underwater irrigation). the method used in this study is based on field visits and perceptions and including performance estimation, water consumption, net and gross costs. The study area in Mazandaran province was divided into four plains including Ramsar - Chalus, Nor - Noshahr, Amol - Babol and GhaemShahr - Joybar. The results of this study showed that the average economic and physical productivity in lands under citrus culture and paddy for CPD index, 5.8 and 0.76 kg/ m3 per hectare, for BPD index, 261 and 175, 1000 Rials/m3 per hectare for the NBPD index, 209 and 127, 1000 Rials/m3 per hectare. Therefore, citrus and paddy fields in Nor - Noshahr and Ramsar - Chalous areas have the best performance in terms of economic productivity of NBPD index and Nor - Nowshahr and Amol - Babol areas have the best performance in terms of CPD index. According to the results of the present study, water management in the field, the use of modern irrigation methods and changing the pattern of culture due to the climatic. Also, creating the necessary infrastructure to replace malfunctioning machines and incentive and punitive policies can be an effective way to increase water productivity.