بررسي مسير تكاملي گنبد در معماري ايراني-اسلامي از منظر گونه شناسي

Investigation of the Evolutionary Path of the Dome in Iranian-Islamic Architecture Frome a Typological Perspective

معماري مساجد در هنر اسلامي جايگاه ويژه­اي دارد. معمار اسلامي كه به دنبال معني دادن به حيات و توجيه زندگي هدف دار خود است، در بيان و تجسم توحيد، هندسه را كه با قيود اعتقادي خود سازگار است، برگزيده و به مدد آن نقش ­هاي زيبايي را خلق مي­كند. هرگونه طراحي معماري در اصل كاري در زمينه هندسه است؛ هر دو با خواص خطوط، سطوح و اشكال در فضا سر و كار دارند. معماري اسلامي به شيوه­هاي گوناگون در سنت­ هاي مختلف معماري به­كار رفته است. تحول و روند ساخت گنبد در بناهاي ايراني از پيش از اسلام آغاز شده است. در اين پژوهش سعي بر آن است كه با تمركز بر روي سير تكاملي گنبد در طول ادوار مختلف به اين سؤال پاسخ دهيم كه كه آيا گنبدها در دوران اسلامي تغييرات بسياري با دوران‌هاي قبل از خود داشته ­اند؟ و آيا فرم خارجي و داخلي گنبدها در تمام دوران اسلامي ثابت بوده يا تحولاتي داشته است؟ اين پژوهش به روش توصيفي و تحليلي و با تكيه بر داده ­ها منابع كتابخانه ­اي و ترسيم نمودار و آناليز اطلاعات انجام شده است. انتايج اين پژوهش حاكي از افزايش نسبت خيز خارجي گنبد مساجد تا دوران مظفري- تيموري و كاهش اين نسبت در دوران صفويه است. شايان ذكر است كه سير تاريخي تغيير فرم گنبدهاي مساجد ايران، از گنبد "خاگي" به گنبد"نار" و از گنبد نار به گنبد "شبدري"تبعيت كرده است. اهداف پژوهش: تبيين تحول انواع گنبدسازي در مساجد دوران اسلامي. بررسي انواع گنبد در دوران اسلامي. سؤالات پژوهش: روند تحول گنبدسازي در مساجد دوران اسلامي چگونه بوده است؟ آيا نسبت خيز خارجي و داخلي انواع گنبد در تمام دوران اسلامي ثابت بوده است؟

The architecture of mosques has a special place in Islamic art. In this research, We try to focus on evolution of the dom over different eras,let us answer this question Have the domes changed a lot in the Islamic era Compared to their predecessor,s? Has the internal and extend Rise of dome,s been constant throughat the Islamic period o‎r hare there been ups and down,s daring this periods? Research has been done by descriptive – analytical method and drawing diagrams and analyzing information and library Studies. Among result,s of this study is increase in the Exteral rise ratio of the dome of mosque,s in the Mozaffari – Teimori priod and the de crease in this ratio is in the Safavi era. It is worth mentioning that the historical Course of transformation of the dome,s of Iranian mosgue,s has been from Khahi dome to Nar dome and from Nar dome to Shabdari dome