نقش قاجاريه در اوج‌گيري حكمت صدرايي پس‌ از فترتي دويست‌ساله

The Role of Qajar Kings in the Rise of Hekmat Sadraie after a Two-hundred-year Stagnation Period (“Fetrat” Era)

تثبيت جريان غالب حكمت متعاليه پس از گذشت چهار سده، مرهون حكيماني است كه در بستر شرايط سياسي و اجتماعي قاجاريه توانستند زواياي روشن و تاريك اين مكتب جامع بر قرآن و برهان از يك سو و كلام و عرفان از سوي ديگر را رقم بزنند. اين رهاورد محصول كوشش فلسفي متفكراني چون ملا علي نوري خلف بيدآبادي بزرگ‌ترين اعجوبۀ مدرس معارف حكمي و دانش‌هاي عقلي است كه با گذر از يك دورۀ فترت دويست‌ساله توانست ابعاد و زواياي متعدد شاهكار حكمي تشيع را در بستر مكتب فلسفي اصفهان مكشوف كند و در ادامه نيز با فراهم شدن موقعيت‌هاي مناسب و شايستۀ اين جريان حكمي، در قالب مكتب‌هاي فلسفي سبزوار، تهران و غيره به شكوفايي برسد. به روش تحليل تاريخي، نقش‌آفريني روحانيت شيعه، حمايت و علاقۀ شاهان قاجار از نشر معارف عقلي و فراهم شدن بستر فرهنگي-سياسي در اين برهه همچنين آشنايي با دوران خرد بنيان غرب مدرن موجب گشتند تا بارقه‌هاي درخشان اين مكتب حكمي پس از يك دوره توقف، توسط حكيمان متاله نسلي پس از نسل، به بلوغ و بالندگي برسد .

The stabilization of the dominance of Hekmat Motalei after the passage of four centuries is owed to the sages who, in the context of the political and social circumstances of Qajar era, were able to discern the bright and dark aspects of this comprehensive school on the Qur'an and reasoning on the one hand, and theology and mysticism on the other hand. There was a need for a time span of two hundred years from Mola Sadra’s death to the emergence of his true follower, Akhond Mola Ali Ibne Jamshid Mazandarani Noori Isfahani (death: 1246 AH) so that the prominent mystical consequences of Sadra’s school of philosophical thought can be fully understood. Akhond Mola Ali Isfahani was a previous student of Agha Mohammad-e Bidabaddi (death: 1198 AH) and an outstanding instructor of rational knowledge and mystical principles. During this time, Isfahani’s outstanding mystical thoughts step by step become known in Sabzevar, Tehran, Qom philosophical schools. This paper, using historical analysis method, investigates the role of the Shiite clergy, the support and interest of the Qajar kings in the dissemination of intellectual knowledge and preparation of the cultural-political context in this period, as well as the familiarity with the era of Enlightenment in the modern West in prosperity of this school of after a period of stagnation. This was accomplished by the wise sages, generation after generation, and finally reached its utmost maturity and growth.