فرّه بانوگِ گيهان/ هزار نوروز و مهرگان

در منابع عربي سده‌هاي نخستين اسلامي، گهگاه واژه‌ها يا عبارت‌هايي به زبان‌هاي پهلوي (فارسي ميانه) يا فارسي دري آمده است كه براي پژوهش دربارۀ تاريخ تكوين زبان فارسي ارزش فراواني دارند. يك نمونه از اين منابع، كتاب ارزشمند نِهايَهُ الأِرَب في اَخبارِ الفُرسِ وَ العَرَبِ است كه تاريخ تأليف آن، نام نويسندۀ متن عربي و نيز مترجم آن به زبان فارسي، همگي ناشناخته‌اند. نويسندۀ ناشناختۀ اين كتاب، گاه واژه‌ها يا عبارت‌هايي را به زبان پهلوي يا فارسي مي‌آورد كه در نوع خود كمياب و البته از نظر زباني و تاريخي بسيار سودمند است و يكي از آنها بازگويي نوشتۀ فارسي روي سكه‌هاي درهم و دينار شاهبانو هماي چهرآزاد كياني است كه در آن آمده است: بخر (= بخور) بانو جهان هزار سال نوروز و مهرجان. پيش از اين پژوهندگان تاريخ زبان فارسي، با اشاره به اسطوره‌اي بودن هماي چهرآزاد، اين نوشته را يكي از شعرهاي هجايي دورۀ ساسانيان انگاشته‌اند كه احتمالاً در دورۀ بوران (631-630م)، دختر خسرو دوم (628-590م) سروده شده است. در اين پژوهش تلاش شد با نگاه دوباره‌اي به گزارش نِهايَهُ الأِرَب و نيز نوشتۀ روي سكه‌هاي ساسانيان، پيشنهاد تازه‌اي دربارۀ كاربرد اين نوشته و مفهوم آن مطرح شود و نشان داده شد كه اين نوشته احتمالاً پژواكي از نوشتۀ سكه‌هاي درهم و دينار شاهبانو بوران است.