تجزيه عليت عملكرد دانه در جمعيت‌هاي رازيانه (Foeniculum vulgare M) در شرايط آبياري عادي و تنش كم‌آبي

Path Analysis for Grain Yield on Populations of Fennel (Foeniculum vulgare M.) under Normal and Water Deficit Stress Conditions

با توجه به اين­كه رويكرد جهاني به سمت داروهاي گياهي و فاصله گرفتن از داروهاي شيميايي است، توجه بيش از پيش به گياهان دارويي را ايجاب مي ­نمايد. رازيانه با داشتن متابوليت‌هاي ثانويه متنوع در درمان نفخ، سرفه، اختلالات گوارشي و افزايش شير، كاربرد داشته و به ­عنوان يكي از گياهان دارويي بسيار مهم محسوب مي ­شود. تنش خشكي يكي از مهم­ ترين تنش‌هاي غير‌زنده محيطي مي‌باشد كه توليد محصولات كشاورزي را تحت تاثير قرار مي‌دهد. به­ منظور بررسي اثرات مستقيم و غيرمستقيم صفات مورد ارزيابي بر عملكرد دانه گياه دارويي رازيانه، آزمايشي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در دو شرايط آبياري مطلوب و محدود به‌طور مجزا در سه تكرار روي 19 جمعيت رازيانه در سال 1395 در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه تبريز انجام گرفت. نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه بين شرايط مختلف آبياري و نيز بين جمعيت‌هاي مورد مطالعه رازيانه از نظر اكثر صفات در سطح احتمال يك درصد اختلاف معني‌داري وجود دارد. همچنين، اثر متقابل شرايط × جمعيت براي اكثر صفات در سطح احتمال يك درصد معني‌دار بود. همبستگي عملكرد دانه با تعداد چتر در بوته، ارتفاع بوته، تعداد ميان‌گره و بيوماس در هر دو شرايط آبياري مطلوب و محدود، مثبت و معني‌دار بود. تجزيه رگرسيون به روش گام به گام نشان داد كه در شرايط آبياري مطلوب تعداد دانه در چتر و تعداد چتر در بوته با ضريب تبيين 0.88 بيشترين تاثير را بر عملكرد دانه دارند. در شرايط تنش كم‌ آبي تعداد چتر در بوته و ارتفاع بوته با ضريب تبيين 0.60 بيشترين تاثير را بر عملكرد دانه داشتند. نتايج تجزيه عليت نشان داد كه تعداد چتر در بوته با اثر مستقيم 0.90 در شرايط مطلوب آبياري و 0.53 در شرايط تنش كم آبي بيشترين اثر را در هر دو شرايط بر عملكرد دانه دارد. با توجه به اينكه اثرات غير‌مستقيم در هر دو شرايط، زياد قابل توجه نبودند، بنابراين جهت گزينش جمعيت‌هاي برتر از نظر عملكرد دانه بايد به صفت تعداد چتر در بوته، بيشتر توجه نمود.

Since the global approach to herbal medicine and chemical away from drugs, more attention to medicinal plants, is required. Fennel with variety of secondary metabolites in the treatment of flatulence, cough, digestive disorders and increases milk, used as one of the important medicinal plants. Drought stress is one of the most important non-polluting environmental stresses affecting crop production. To study the direct and indirect effects of evaluated traits on grain yield of fennel, an experiment was conducted in a randomized complete block design in two control and limited irrigation conditions separately with three replications on 19 fennel populations in the Agricultural Research Station, University of Tabriz. Combined analysis of variance revealed a significant differences between two irrigation conditions and evaluated populations at %1 probability level for some studied traits. As well as the population × conditions interaction effect was significant at 1% probability level for most traits. Correlations of grain yield with number of umbel in plant, plant height, internode number and biomass were significant positively in both irrigation conditions. Stepwise regression analysis showed that the number of grain per umbel and the number of umbel per plant, have the greatest impact on grain yield under optimum irrigation (R²=0.88). Also in the water deficit condition, number of umbels per plant and plant height had the greatest impact on grain yield (R²=0.60). Path analysis revealed that the number of umbel per plant had greatest direct effect on grain yield under control (0.90) and stress (0.53) condition respectively. Whereas the indirect effects were very inconsiderable in both conditions, therefore it is suggested that to selection of superlative populations for grain yield, the number of umbel per plant should be considered.