سبك‌شناسي حاشيۀ قالي‌هاي ايران قرن دهم ه. ق. بر اساس مراكز قاليبافي

A StylisticAnalysis of the Bordersof Iranian Rugs in the 16thAD Century Based on Rug Weaving Centers

حاشيه قالي چهارچوبي از نظام‌هاي تزئيني مستقل از زمينة قالي و حاصل تكرار مجموعه نقوش، با ظرفيت‌هاي بصري قابل‌تأمل است؛ حضور پايدار حاشيه با خصايص متمايز در قالي‌هاي صفويه مي‌تواند مُبيّن ارائه سبك‌هايي باشد كه در چارچوب توليدات منطقه‌اي تعريف شوند. بنابراين تمايزات حاشيه‌ها در هر گونه‌اي مي‌تواند شناسه توليدات قلمداد شود. در اين راستا به دو پرسش پاسخ داده شده است: آرايه‌هاي تزئيني حاشيه قالي‌هاي قرن دهم ه. ق. نمايانگر چه سبك‌هايي در توليدات مناطق مختلف هستند؟ موقعيت فرهنگي-هنري مناطق بافندگي چگونه با سبك‌هاي حاكم بر حاشيه قالي‌ها ارتباط مي‌يابند؟ هدف پژوهش: با درنظرداشتن كم‌توجهي به حاشيه‌ها در طبقه‌بندي قالي‌ها، هدف اصلي از سبك‌شناسي قالي‌هاي قرن دهم ه. ق. براساس تمايزاتِ حاشيه، ارائة الگوهاي اصيل حاشية هر منطقه به طراحان معاصر در زمينة طراحي قالي‌هاي منطقه‌اي است. روش پژوهش: اين پژوهش كيفي و به روش تحليل محتواي ساختاري برپاية داده‌هاي كتابخانه‌اي و اينترنتي است. پنجاه‌و‌هفت قالي‌ صفويه متعلق به قرن دهم ه. ق. (دورة شاه‌اسماعيل و شاه‌طهماسب) به شيوة هدفمند و غيرتصادفي از منابع اسنادي استخراج شدند. برپاية پرتكرارترين ساختارهاي خطي مستخرج (سي‌وهشت نمونه) از حاشيه‌ها، سبك‌هاي مرتبط با آن‌ها تعريف شد. نتيجه‌گيري: با تحليل نظام‌هاي بصري حاكم بر حاشية قالي‌ها، سبك‌هاي غالب براساس نقوش غالب (اسليمي گل‌دار، اسليمي ماري و تقابل‌هاي حيواني) و تركيب‌بندي غالب (قلمداني، تصويري و مايگان هراتي) معرفي شدند. مداومت يك نگاره يا ساختار تزئيني با اشكال متنوع در توليدات مناطق مختلف اين گمان را قوت بخشيد كه نظام‌هاي بصري، شناسه‌هاي متأثر از پيشينه‌هاي فرهنگي (مذهب، سياست و هنر) مناطقي هستند كه محصول هنري در آن‌ها تكوين يافته است.

The border of a rug asa frame of decorative systemsisindependent of its context and is a result of repeating a set of motifs with considerable visual capacities. The stable presence of borders with distinctive features in Safavid rugs can indicate the styles which define the context of each region’s productions. Therefore, the differences of borders in any of the weaving regions can be considered as the product identifier. In this regard, two questions have been answered; What styles do the decorative elements of 10th-century rugs represent in productions of different regions? How doesthe cultural-artistic situation of the weaving areas relate to the dominant styles on the borders of the rugs? Research objective:This study attempts to fill the gap onthe classification of rugs based on their borders. The main purpose of this study is to present the stylistic analysisof the rugs in the 10thAHcentury based on the borders’ differences to present the patterns of the original borderof each region to contemporary designers,who deal with regional rug designs. Research method:This is qualitative research using structural content analysis based on library and Internet data. Fifty-seven Safavid rugs belonging to the 10th century (the period of Shah Ismail and Shah Tahmasb kingdoms) were selected from documentary sources in a purposeful and non-random manner. Based on the most frequent linear structures extracted from the borders (thirty-eight samples), the styles in association with them were defined. Conclusion: By analyzing the visual systems governing the borders of the rugs, the dominant styles were introduced based on the dominant motifs (floral arabesque, cloudband arabesque, and animal fights) and dominant composition Ghalamdani, Pictorial,and Mayegan Herati). The continuity of a decorative motif or structure with various forms in the productions of different regions reinforced the idea that visual systems are identifiers influenced by the cultural backgrounds (religion, politics, and art) of the regions in which the art product has been developed.