محدث دهلوي و شيوه شرح نويسي او در مفتاح الفتوح (مقاله پژوهشي)

Mohaddith Dehlavi and his method of commentary in Miftah al-Fotuh

ادب فارسي و عرفان اسلامي از ساليان دور در شبه قاره مشتاقان زيادي داشته و آثار گران سنگ بسياري به زبان فارسي از ايشان به جا مانده است. از جمله اين آثار، كتاب مفتاح الفتوح، نوشته شيخ عبدالحق محدث دهلوي (958 -1052)، محدث، محقق، مورخ و صوفي شاعر هندي است. وي در تصوف، پيرو شيخ محيي الدين عبدالقادر گيلاني (471 -561)، عارف، محدث و شاعر ايراني قرن پنجم و ششم هجري و موسس سلسله تصوف قادريه، بوده است. مساله اصلي اين پژوهش معرفي شرح و شارح، طبقه بندي معيارهاي شرح نويسي و تحليل ديدگاه هاي وي در شرح است. نگارنده براي تبيين اين مساله با استفاده از روش تحليل محتوا و استناد به دستاوردهاي رويكرد ژانري به متن در پي يافتن پاسخ براي پرسش هاي زير است: - محدث دهلوي كيست؟ - شرح عرفاني وي داراي چه ويژگي هايي است و مولف آن چه ديدگاه هايي دارد؟ - اين شرح چه نقشي در احياي تصوف در شبه قاره ايفا كرده است؟ نتايج تحقيق نشان مي دهد كه مفتاح الفتوح ترجمه و شرح بينامتني منثور و مبسوط به فارسي است كه در سده يازدهم قمري به فرمان شاه ابوالمعالي، حكمران آن خطه و از هواداران طريقه قادريه تاليف شده است. عبدالحق در نوشتن اين اثر، علاوه بر ترجمه الفاظ و معاني كتاب فتوح الغيب، به بسط و تفصيل سخنان عبدالقادر گيلاني و نقل مذاهب و اقوال عارفان و رمزگشايي مسايل عرفاني و كلامي و تبيين راه و روش قادريه نيز توجه داشته است. اين شرح علاوه بر موارد ذكر شده، اطلاعات ذي قيمتي از طريقه هاي عرفاني شبه قاره را نيز ثبت كرده كه در روند نگارش تاريخ تصوف در شبه قاره حايز اهميت است.

Persian literature and Islamic mysticism have been very popular in India for many years, and many precious studies on Persian have been left behind by Indians. Among those works, one may refer to the book Miftah al-Fotuh written by Sheikh Abdul Haq Mohaddith Dehlavi (1058-1052 AH), a scholar of hadith, researcher, historian and Indian Sufi. In Sufism, he was a follower of Sheikh Mohieddin Abdolqader Gilani (471-561 AH), an Iranian mystic, narrator and poet of the fifth and sixth centuries and the founder of the Qaderiyya Sufism. This research aims to introduce the description and commentary, classify the criteria of description writing and analyze his views in the description. The author seeks to answer the following questions by content analysis and reference to the matters of genre in the text: ‘Who is Mohaddith Dehlavi?’, ‘What are the characteristics of his mystical description?’ ‘What are the author's views?’ and ‘What role has this description played in the revival of Sufism on the subcontinent?’ The results of the research show that Miftah al-Fotuh is a translation and intertextual description of Persian prose written in the 11th century by the order of Shah Abu al-Ma'ali, the ruler of that region and one of the lovers of Qaderieh mysticism. In writing his book, in addition to translating the words and expressions of the book Fotuh al-Ghayb, Abd alHaq elaborated the words of Abdul Qadir Gilani, made religious and mystics quotations, deciphered mystical and theological issues and explained the ways and manners of Qaderieh. In addition, the book records valuable information on Indian mystical practices that are important in the process of writing the history of Sufism in India