مطالعۀ تطبيقي نگاره‌هاي فتح خيبر توسط حضرت علي (ع) در دو نسخۀ فالنامۀ دورۀ صفوي و نقاشي‌هاي محمد مدبر و حسين همداني

A Comparative Study of the Drawings of the Conquest of Khaybar by Imam Ali (AS) in Two Manuscripts of Falnama in the Safavid Period and Paintings By Mohammad Modabber and Hossein Hamedani

فتح خيبر يكي از وقايع مهم تاريخي جهان اسلام است كه در دوره‌هاي مختلفي از تاريخ هنر ايران اسلامي مورد توجه هنرمندان و نگارگران قرار گرفته است. اين واقعه بيش از پيش در ميان اهل تشيع اهميت ويژه‌اي دارد زيرا در جريان اين اتفاق، قلعه يهوديان توسط حضرت علي ‌(ع) فتح شده است. پژوهش حاضر از حيث اهميت واقعة فتح خيبر و جايگاه مهم حضرت امير مؤمنان (ع) داراي اهميت و ضرورت است، به ويژه اين‌كه هدف از اين پژوهش شناخت سير تغيير و تحولات مصورسازي اين واقعه در دورة صفوي و معاصر، است. هدف پژوهش: تحقيق حاضر در پي آن است كه بداند نگارگران و نقاشان در نگاره‌هاي مربوط به واقعة فتح خيبر در دو نسخة فالنامة‌ دوره صفوي و نقاشي‌هاي محمد مدبر و حسين همداني، اين واقعه را چگونه بازنمايي كرده اند و در دوره‌هاي تاريخي صفويه و معاصر، چه تغييراتي در مصوركردن واقعه فتح خيبر مشاهده مي‌شود. از طرف ديگر اين پژوهش علل تغييرات و تمايزات در نوع بازنمايي واقعة فتح خيبر را در نگاره‌هاي فالنامه‌هاي صفوي و آثار نقاشي قهوه‌خانه‌اي را بررسي مي‌كند. روش پژوهش: در اين پژوهش اطلاعات كتابخانه‌اي و اسنادي و تصويري به شيوةه توصيفي- تحليلي با رويكرد تطبيقي بررسي و موضوع فتح خيبر توسط حضرت اميرمؤمنان (ع) در دو نگاره از دو نسخة فالنامه صفوي و دو نمونة نقاشي از آثار هنرمندان معاصر شامل آثار محمد مدبر و حسين همداني مورد تحليل و تطبيق قرار گرفته است. نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش نشان مي‌دهد در مصورسازي واقعة فتح خيبر، ميزان پايبندي به روايات در نگاره‌هاي دو نسخه فالنامه صفوي بسيار بيشتر از نقاشي‌هاي قهوه‌خانه‌اي يعني آثار محمد مدبر و حسين همداني است و در دورة صفوي، وجه اعجازگونه عمل حضرت علي (ع) اهميت بيشتري نسبت به دوره معاصر داشته است.

Problem statement: The conquest of Khaybar is one of the most important historical events in the Islamic world, which has attracted the attention of artists and painters in different periods of the history of Islamic Iranian art. This event is very important to the Shiites because the Jewish castle was conquered by Imam Ali (AS) during this event. The necessity of this study lies in the importance of the conquest of Khaybar, the significant position of Hazrat Amir Momenan(AS). Research objective: The purpose of this study which is understanding the changes and illustrations of this event in the Safavid and contemporary periods. The present study seeks to answer these questions: How did the painters in the paintings related to the conquest of Khaybar in the two Manuscripts of the Safavid period’s Falnama and the paintings of Mohammad Modaber and Hossein Hamedani represent this event? In the Safavid and contemporary historical periods, what changes can be seen in depicting the event of the conquest of Khaybar? and In what cases should the causes of changes and differences in the type of representation of the Khaybar event of the conquest of Khaybar be sought in the drawings of Falnama in the Safavid period and the works of coffee house paintings? Research method: In this research, library, documentary, and visual data were analyzed in a descriptive-analytical manner using a comparative approach and the subject of the conquest of Khaybar by Hazrat Amir Mo’menan(AS) in two drawings of two Manuscripts of Safavid’s Falnama and two samples of paintings by contemporary artists including Mohammad Modabber and Hussein Hamedani were compared and analyzed. Conclustion: The results show that in illustrating the event of the conquest of Khaybar, the degree of adherence to the narrations in the drawings of the two Manuscripts of Safavid’s Falnama is much higher than the coffee house paintings of Mohammad Modabber and Hossein Hamedani, and in the Safavid period, the miraculous aspect of Imam Ali’s(AS) action was more important than the contemporary period.