نبرد رستم و اسفنديار؛ روايتي حماسي از پديده اي تاريخي

Battle of Rostam and Esfandiyār; An epic narrative of a historical phenomenon

داستان رستم و اسفنديار به مثابه يكي از فراگيرترين و پرمايه ترين داستان هاي حماسي ايران، تاكنون موضوع پژوهش هاي متعددي قرار گرفته است و از ديدگاه هاي گوناگون، بررسي و تفسير شده است. هر يك از اين پژوهش ها، به سهم خود پرتوهايي بر اين داستان افكنده اند و گاه هم زمان با آن، ابعاد و زوايايي از فرهنگ و تاريخ ايران را هم روشن نموده اند. پژوهش حاضر نيز كه پژوهشي توصيفي-تحليلي و مبتني بر روش تحقيق تاريخي است مي كوشد تا از زاويه اي ديگر و با نگاهي متفاوت، داستان رستم و اسفنديار را بازخواني كند و اين فرضيه را به آزمون بگذارد كه اين داستان حماسي، ميوه و محصول تحليل و تفكر مورخ انديشمند ايراني از پديده اي است كه بارها در تاريخ ايران و ساير كشورها روي داده است؛ اين پديده تاريخي، تقابل هميشگي ميان قدرت مركزي و قدرت هاي محلي است كه سده ها پس از پيدايش و رواج داستان رستم و اسفنديار در ايران، ابن خلدون آن را در قالب نظريه معروف خود درباره چگونگي ظهور و سقوط دولت ها، تنظيم و بيان نموده است. نتيجه پژوهش، ضمن تاييد فرضيه فوق و ارايه فهمي نو از داستان رستم و اسفنديار، همچنين پرتوي است بر ويژگي هاي تاريخ نگري و تاريخ نگاري ايرانيان در روزگار باستان

The story of Rostam and Esfandiyar, as one of the most widespread and rich epics in Iran, has been the subject of numerous researches and has been studied and interpreted from various perspectives. Each of these researches, for their part, have shed light on this story and sometimes, have clarified some aspects of the Iranian culture and history. The present study, which is descriptive-analytical research based on the historical research method, tries to re-read the story of Rostam and Esfandiyar from another perspective and to test the hypothesis that this epic is the product of the analysis of the wise Iranian historians of a phenomenon that has occurred many times in the history of Iran and other countries. This historical phenomenon is a constant conflict between the central power and the local powers, which centuries after the emergence and spread of the story of Rostam and Esfandiyar in Iran, Ibn Khaldun formulated it in the form of his famous theory of how states emerged and fell. While confirming the above hypothesis and presenting a new understanding of the story of Rostam and Esfandiyar, the result of this research is also a light on the characteristics of historiography and the historical perspective of ancient Iranians.