منازعات گفتماني در غزليات حافظ مبتني بر نظريه گفتمان لاكلا و موف

Discourse Arguments in Hafez's Sonnets Based on Laclau and Moffe's Theory of Discourse

مناقشات بر سر دين‌داري يا دين‌گريزي حافظ از ديرباز ادامه داشته است. مسأله در اين مقاله اين است كه نظم گفتماني موجود در ديوان غزليات حافظ شناسايي گردد، و مشخص شود كه در اين نظم گفتماني كدام گفتمان‌ها خودي و برجسته‌سازي شده‌اند و كدام گفتمان‌ها غير خودي و به حاشيه ‌رانده شده‌اند. بدين صورت مي‌توان با روشي داده‌ بنياد و عيني از رويكرد حافظ نسبت به دين درك بهتري به دست آورد. مبناي نظري در پژوهش، نظريه گفتمان لاكلا و موف است و روش پژوهش مبتني بر مدل نشانه‌شناسي گفتماني سلطاني(1393) است. بر اين اساس مشخص گرديد كه نظم گفتماني موجود در ديوان حافظ شامل گفتمان‌هاي حكومتي، ديني، تصوف و طريقت رندي حافظ است. گفتمان رندي، گفتمان برجسته‌سازي شده و خودي و سه گفتمان دين‌محور ديگر گفتمان‌هاي حاشيه‌راني شده و غير خودي هستند. همراستايي گفتمان رندي حافظ با انس و عشق او به قرآن گوياي عدم تقابل اين گفتمان با ارزش‌هاي حقيقي ديني است. دال مركزي در گفتمان رندي دال رياستيزي است كه در تقابل و تنازع و با رياكاري در گفتمان‌هاي دين‌محور است.

Controversy over Hafez's religiosity or apostasy has a long background. The problem in the present article is to identify the discourse order in Hafez's lyric poetry, and to determine which discourses are insider and highlighted in this discourse order and which discourses are outsiders. Thus, a better understanding of Hafez's approach to religion can be gained through a fundamental and objective data method. The theoretical basis of the research is Laclau and Moffe theory of discourse and the research method is based on Soltani discourse semiotics model (2014). Accordingly, it was determined that the discourse order in Diwan of Hafez includes governmental, religious and Sufism. The alignment of Hafez's wisdom discourse with his love to Qur'an shows that this discourse does not contradict real religious values. The central signifier in wisdom’s discourse is the prescriptive signifier which is opposed and hypocritical to religious discourses.