بررسي تطبيقي «توحيد و توكّل» در رساله قشيريه با طبقات الصّوفية خواجه عبدالله انصاري

A Comparative Study on "Monotheism and Trust" in “Al-Qushayriyya Al-Risala” with Sufi Levels by Khajeh Abdullah Ansari

در اين مقاله اصطلاحات عرفاني «توحيد» و «توكل» در «رساله قشيريه» به شيوه تطبيقي با كتاب «طبقات الصّوفية» خواجه عبدالله انصاري مورد بررسي قرار گرفته است. خواجه عبدالله بر خلاف قشيري باب خاصي را به هيچ كدام از اين اصطلاحات اختصاص نداده است، بلكه در مجالس وعظ خود به مقتضاي كلام به پاره‌اي از مفاهيم عرفاني پرداخته است. سخنان همه صوفيان درباره توحيد نشان از اقرار آن‌ها به يگانگي خداوند است. قشيري خود نيز مستقيماً به اين موضوع صحّه مي‌گذارد و خواجه عبدالله در تعريف توحيد بر آن است كه توحيد «من» فرد در ميان نباشد و تنها سخن از «اويي» باشد و بس. قشيري و خواجه عبدالله در باب توكّل سخنان ساير صوفيان را نقل مي‌كنند. بي گمان اين دو درباره توكّل با سخنان صوفياني كه از آنان به عنوان سند استفاده مي‌كنند، هم‌رأي هستند. قشيري و خواجه عبدالله علاوه برتشريح منازل سلوك، به بيان سخنان بزرگان تصوف در اين زمينه اهتمام ورزيده‌اند.

In the present article, the mystical terms "Tawhid" (monotheism) and "Tawakul" (trust) in "Al-Qushayriyya Al-Risala" have been studied in a comparative view with the book "Sufi levels" by Khajeh Abdullah Ansari. Unlike al-Qushayrī, Khajeh Abdullah has not dedicated a specific chapter to any of these terms, but has addressed some of mystical concepts in his sermons as required by the word. The words of all Sufis about monotheism show their confession of the singleness of God. Qushayrī himself directly confirms it, and Khajeh Abdullah, in his definition of monotheism, believes that monotheism is not the "I" of a person, but only "He" and that is enough. Qushayrī and Khajh Abdullah quote the words of other Sufis about Trust. Undoubtedly, the two agree on the words of the Sufis who use them as evidence. Qushayrī and Khajeh Abdullah have tried to express the words of the great Sufis in this regard in addition to describing the conduct status.