هيچ‌كاره نيست

Hich Kare Nist (Not a Good-for-naught)

شعر حافظ از قرن هشتم به اين‌سو با ذهن و زبان فارسي‌زبانان ارتباط برقرار كرده؛ به همين سبب، برخي از ساخت‌هاي تاريخي زبان شعري او با زبان فارسي رايج امروز انطباق يافته و توجيه و تفسير شده است. عبارت «هيچ‌كاره نيست» كه حافظ آن را در بيتي به كار برده (ما را ز منع عقل مترسان و مي بيار/ كان شحنه در ولايت ما هيچ‌كاره نيست)، ذهن شارحان شعر او را به خود مشغول كرده و آنان براي حلِّ تناقضي كه در معناي اين بيت به نظر مي‌آمده است، بدون ذكر شاهدي از متون نظم و نثر قديم، كوشيده‌اند آن را با برخي مثال‌ها از فارسي امروز تطبيق دهند. شارحان «هيچ كاره نيست» در اين بيت حافظ را به دو صورت توجيه كرده‌اند: «همه‌كاره است» يا «كاره‌اي نيست» كه با توجه به معناي كلي بيت، تنها يك صورت آن پذيرفتني است. در اين مقاله براي گشودن دشواري اين عبارت، به كاركرد «هيچ» در تاريخ زبان فارسي در محور همنشيني و كاركردهاي دستوري متفاوت آن توجه شده است كه بيشتر دستوريان و فرهنگ‌نويسان به آن نپرداخته‌اند. برخلاف نظر شارحان، با ذكر برخي شواهد از كاربرد «هيچ» در متون نظم و نثر، نشان داده شده است كه با آگاهي از نكته‌اي دستوري مي‌توان اين ساخت زباني حافظ را توجيه و تبيين كرد.

Due to the connection that Hafez's poetry has established with the minds and languages ​​of Persian speakers since the eighth century, some of the historical constructions of his poetic language have been adapted to the common Persian language today and have been justified and interpreted. The phrase ‘hich kare nist’ that Hafiz has applied in one of his verses has preoccupied the minds of the commentators of his poetry. Whilst they endeavored to solve the seemingly-embedded contradiction in the meaning of this phrase, regrettably, the commentators have not mentioned verifications derived from the texts of ancient poetry and prose; rather, they have conversely tried to adapt it to some specimens from modern Persian. Thus, the present study attempts to problematize the difficulty of this phrase, the function of ‘nothingness’ in the history of Persian language in the axis of connotation, and its different grammatical functions; an issue most grammarians and lexicographers have not dealt with thoroughly. From this vantage, Hafez’s linguistic construction can be justified and explained in light of its application in verse and prose texts.