اسرائيليات در انيس المريدين و شمس المجالس با نگاهي تطبيقي به برخي از تفاسير سده هاي نخست اسلامي

Israeli Narrations in Anis al-Moridin and Shams al-Majalis with a Comparative Look at Some Works in the Interpretation of the Qur’an in Early Islam

ماجراهاي جذاب و پُر رمز و راز زندگي حضرت يوسف (ع) و نيز ايجاز قرآن در بيان قصة اين پيامبر الهي، مجالي گسترده براي ورود برخي اخبار عهد عتيق به تفسيرهاي قرآني و متون تاريخ اسلامي فراهم كرده است. يكي از اين آثار،‌ انيس المريدين و شمس‌ المجالس، تفسيري صوفيانه به زبان فارسي، است كه به‌تازگي و براي نخستين‌بار تصحيح و منتشر شده است. تعداد بسياري از روايات اسرائيلي در اين متن وجود دارد. اغلب آنها در رواياتِ مربوط به اين بخشهاي داستاني ديده مي‌شود: ماجراي همزادگي و خصومت يعقوب و برادرش عيص؛ چندوچون و نام همسران و فرزندان يعقوب؛ روياهاي چندگانة يوسف؛ نام و نشان برادري كه نقشة قتل يوسف را برهم زد؛ برهنگي يوسف پيش از به چاه افكندن؛ خشكي چاه؛ آغشتن پيراهن با خون بزغاله؛ نام و نشان عزيز مصر؛ محبوبيّت يوسف نزد زندانبان و زندانيان؛ تعبير خواب دو هم بندِ يوسف؛ تعداد و نام فرزندان يوسف؛ دُرشتي يوسف با برادران در مصر؛ گروگان گيري شمعون؛ مهماني يوسف براي برادران؛ ميانجيگري يهودا در رهايي بنيامين؛ پيشكشي اسباب انتقال اهل و عيال يعقوب براي سفر به مصر؛ بندگي مصريان براي يوسف و ماجراي وفات و خاك‌سپاري يعقوب. بررسي تطبيقي انيس المريدين و شمس المجالس با برخي از تفسيرهاي كهن ديگر، از مشابهت اين اثر با بيشتر آنها در بسياري از روايات اسرائيلي، البته گاه با تفاوتهايي جزئي، خبر ميدهد. اين نوشتار به روش كتابخانهاي از ميان روشهاي تحقيق كيفي و با شناخت و بررسي محتواي اثر به دست آمده است.

Some works of Muslims in the interpretation of the Qur'an and the history of prophets have been influenced by the Torah and Jewish historical books. One of these works is Anis al-Moridin and Shams al-Majalis. It is a ‪Mystic interpretation in Persian that has recently been edited and published for the first time. We have found many Israeli narrations in this work. Most of them are in the narrations related to the following parts of the story: the story of the birth of Jacob and his twin brother named Eis and their enmity; some descriptions about the numbers and the names of Jacob's wives and their children; some of Joseph's childhood dreams in which he saw his superiority; the name of one of Joseph's brothers who prevented him from being killed; Joseph's nakedness before his brothers threw him into the well, the dryness of the well; Joseph’s selling to the caravan passengers and his price; dipping Joseph's shirt in the goat blood; Jacob’s crying and waiting impatiently for Yusuf; the name of the King of Egypt such as Potiphar; the prisoner and prison officer's love for Joseph; the number and name of Joseph's children; the vehemence of Joseph with his brothers in his palace in Egypt, and so on. This comparative study concluded that Israeli narrations have been used extensively in Anis al-Moridin and Shams al-Majalis, like some other ancient books.