انديشه تساوي جويانه در جنبش قرمطيان

Equal thought in the Qarmatian movement

جنبش اجتماعي و مذهبي قرمطيان كه طي سده هاي 3و 4 ه.ق /10 و 11م. در مناطقي از عراق عرب تا احساء گسترش يافت، با الهام از جنبش زنگيان و منشعب از فرقه اسماعيليه ، و ظاهراً در ارتباط با گروههاي دگرانديشي چون باطنيه و زنادقه و غلات شكل گرفت. رهبران اين جنبش با هدف جذب نيرو و در مواردي معدود از جمله در كوفه، احساء و مولتان با ادعاي برپائي جامعه آرماني، حكومتي را تشكيل دادند كه به زعم برخي محققان نمونه اي از يك نظام سوسياليستي و مساوات طلبانه در تاريخ جوامع اسلامي بوده است. اين پژوهش با استفاده از روش تحقيق توصيفي ـ تحليلي و با ياري منابع معتبر تاريخي، به طرح اين سوال پرداخته است كه : قرمطيان تا چه اندازه و به چه نحوي ، توانستند به برقراري مساوات اجتماعي بين توده مردم اقدام كنند؟ در پاسخ به اين پرسش، بايد گفت كه رهيافت ايدئولوژيكي برخي محققان و ناديده گرفتن ابعاد متعدد نهضت قرامطه باعث شده تا اين حقيقت ناديده گرفته شود كه تنها در بخشي از قلمروي فعاليت قرمطيان انديشه تساوي گرايانه آن هم به شكل محدود، به ميدان عمل آورده شد و تندروي و ناكارآمدي ثانويه قرامطه و تخريب وجهه آنها در جهان اسلام، مانع از اجراي سياست تساوي اجتماعي در سطح وسيع شد. در واقع برداشت ناصواب اسلام پژوهان، درباره وجه دموكراتيزه جامعه قرمطي، بر مبناي پنداري است كه از ذوق زدگي و همسان پنداري و در مجموع عدم درك كافي و عميق از جنبش دگر انديشانه قرامطه طرح مسأله كرده است.

Using descriptive-analytical research method and with the help of reliable historical sources, this research has raised the question: to what extent and how were the Qarmatians able to establish social equality among the masses? In answer to this question, it should be said that the ideological approach of some scholars and the neglect of the various dimensions of the Qaramat movement have led to the ignorance of the fact that only in a part of the Qarmatians' activity did egalitarian thought come to the fore in a limited way. and the extremism and secondary inefficiency of Qaramata and the destruction of their image in the Islamic world prevented the implementation of a policy of social equality on a large scale. In fact, the misconceptions of Islam scholars about the democratizing aspect of the Qarmatian society are based on the notion that it has raised the issue of taste and assimilation and, in general, a lack of sufficient and deep understanding of the Qaramteh dissident movement.