فوكو و لكان؛ دلالت هايي جامعه شناختي بر ادراك بيماري

Foucault and Lacan; Sociological Implications on the Perception of Disease

پژوهش حاضر قسمي مطالعۀ پساساختارگرايانۀ بيماري و سازوكارهاي ادراك آن بوده كه در صدد است شكلي از يك جامعه ­شناسي پزشكيِ نظري و مفهومي را صورت­ بندي نمايد. به اين منظور از ظرفيت­ هاي نظري آراء فوكو و لكان براي توضيح ادراك بيماري و فرآيندهاي شكل ­گيري آن بهره گرفته شد. نظريۀ فوكويي هرمنوتيك خود (سوژه)، و مفهوم لكانيِ امر نمادين، دلالت­ هاي متفاوتي بر ادراك بيماري و نحوۀ شكل­ گيري آن به ­دست مي­دهد؛ دلالت­هايي كه عليرغم تمايزها، بر گزاره ­هاي بنيادي مشابهي نيز استوارند. وفق هستي­ شناسيِ هر دو متفكر، بدن يك ساحتِ نوشتاري­ست كه توسط دال­ هاي فرهنگي، كدنويسي و رمزگذاري شده است؛ لذا ادراك بيماري، چيزي جز شناخت تحليليِ حاصل از بازخواني نشانگان مرضي بر متن بدن نيست. خوانشي كه بواسطۀ متقاطع كردن متن بدن با گفتمان پزشكي و دانش تخصصي به مثابه اَبر متن دربرگيرندۀ آن صورت مي ­پذيرد. دستاورد نهايي اين پژوهش، استنتاج و صورت ­بندي مكانيسم بينامتنيّت در ادراك بيماري در انديشه هر دو متفكر است؛ مكانيسمي كه به موجب آن متن بدن به­ واسطۀ مواجهه با گفتمان پزشكي به ­مثابه متن پيشيني و در برگيرندۀ آن، به تفسير در مي­آيد.

The present study is a kind of poststructuralist study of disease and its perception mechanisms that tries to formulate a form of theoretical and conceptual medical sociology. Here, with the help of some theoretical capacities of Foucault and Lacan, we tried to provide conceptual implications on the perception of disease and the processes of its formation. Foucault's theory of hermeneutics of the self, and the Lacanian concept of the symbolic, give different implications for the perception of disease and how it is formed; implications that despite the distinctions, are based on similar fundamental propositions. According to the ontological aspects of both thinkers, the body is a field of writing that is coded and encoded by symbolic signifiers. Therefore, the perception of disease is an analytical cognition resulting from the re-reading of the pathological symptoms on the body text. Reading is formed by intersecting body text with medical discourse and specialized knowledge as the overlay text. A final point is the recognition of the mechanism of intertextuality in the perception of disease, according to which the body text is interpreted as a priori and inclusive text by encountering medical discourse.