وحدت ماهويِ صورت ادراكي و مُدرَك خارجي در آثار ابن‌سينا

ابن‌سينا در چند اثر مهم خود، ماهيت ادراك را عبارت از دريافت صورت مُدرَك (أخذ صورةِ المُدرَك) دانسته است. تعبير «صورة المُدرَك»، مشتمل بر ابهامي اساسي است كه درقالب دو ديدگاه اصلي رقيب در فلسفۀ اسلامي صورت‌بندي شده: يكي ديدگاه وحدت ماهوي صورت ادراكي و مُدرَك؛ ديگري ديدگاه شَبَح. داوري دربارۀ اين دو ديدگاه با تمركز بر آثار خود شيخ‌الرئيس چندان آسان نيست؛ زيرا افزون‌بر يكدست‌نبودن و ناسازگاري سخنان او در آثار مختلفش، لوازم نه‌چندان قابل پذيرش هريك از دو ديدگاه، مشكلاتي را در اين حوزه ايجاد مي‌كنند. با توجه به امكان‌پذيرنبودن بررسي شواهد له و عليه هردو نظريه در يك مقاله، در اين پژوهش، بر شواهد نظريۀ وحدت ماهوي صورت ادراكي با مُدرَك خارجي متمركز شده و برپايۀ دو دسته شواهد متني و فرامتني فراهم‌آمده نشان داده‌ايم در مجموعۀ آثار ابن‌سينا نشانه‌هايي مهم دالّ بر اين مسئله وجود دارد كه مراد وي از «صورت» در تعبير «صورة المُدرَك»، شبح به‌معناي مصطلح آن نيست؛ بلكه براساس آنچه در عبارتي از إشارات نيز آمده، منظور او «حقيقة الشيء» است؛ يعني «ما به ‌الشيء هو هو» يا «ماهيتِ بالمعني الأعم شيء».