ابن‌سينا و نوعِ يقين حاصل از تجربه: خوانشي نو

يكي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي قضاياي تجربي ازديدگاه ابن‌سينا كه موجب قرار‌گيري آن‌ها درزمرۀ مبادي برهان مي‌شود، اتصافشان به يقين است. شيخ‌الرئيس در موارد متعدد به يقيني بودن اين قضايا تصريح كرده؛ اما در سخناني معدود از وي به‌نوعي يقين تامّ و محض از مجرّبات نفي شده است. در اين پژوهش، با استفاده از روش تفسير تحليلي متن‌محور و تحليل انتقادي نشان داده‌ايم كه براساس مباني نظري و تاحدودي عملي موردنظر ابن‌سينا نمي‌توان تجربه را مفيد يقين دانست. به‌لحاظ نظري، دو دليل حداقلي و حداكثري را براي توجيه اين مسئله مي‌توان ذكر كرد: طبق دليل حداقلي، تجربه صرفاً در حالت مشاهدۀ دائمي، مفيد يقين تامّ است و مطابق دليل حداكثري، حتي وقوع دائمي نيز به حصول يقين نمي‌انجامد؛ زيرا به‌سبب ابتناي مجرّبات بر محسوسات كه طبق نظر نهايي ابن‌سينا ازنوع شبه‌يقيني هستند مجرّبات نيز ازنوع شبه‌يقيني خواهند بود و البته اين مطلب با ابتناي تجربه بر برهان لمّي تعارضي ندارد؛ زيرا ابن‌سينا برهان لمّي‌اي را كه در آن از صغراي غيردائم استفاده شده باشد، مفيد يقين نمي‌داند؛ به‌علاوه، با فرض امكان‌داشتن حصول يقيني در فرايند تجربه، ازجهت عملي، كشف دقيق سبب ذاتي و به‌تبع آن، رسيدن به يقين، بسيار دشوار است و به‌ندرت تحقق مي‌يابد.