رفع محروميت عنصر اساسي در نظام حقوقي و قضايي مغولان: چنگيزخان، روح قانون (قرن هفتم و هشتم هجري)

حكومتي كه چنگيزخان در آغاز قرن هفتم هجري، برابر با قرن سيزدهم ميلادي، در مغولستان تأسيس كرد، از حيث قضايي و حقوقي با دورۀ پيش از آن، يعني دورۀ ستيز و تفرقۀ قبايل مغول، قابل قياس نبود. وي در حكومت خود تنها به جنبه هاي نظامي اتكا نداشت، بلكه مباني حقوقي و قضايي جامعۀ مغولي را نيز مد نظر قرار داد. اين نوشتار قصد دارد با رويكرد توصيفي ـ تحليلي و بر پايۀ منابع كتابخانه اي به اين پرسش پاسخ دهد كه پس از استقرار مغولان در ايران تلقي آنان از منشأ حق و عدالت چه بود و برداشت آنان از اين مبحث مهم بر چه پايه اي استوار بود؟ نتايج پژوهش حاكي از آن است كه اساسي ترين منشأ حقوق در نظام قضايي و حقوقي مغولان «رفع محروميت» بود. به عبارت روشن تر، حق از نظر آنان به معناي رفع محروميت بود نه برقراري عدالت. اين تلقي مغولان با ديدگاه ملل مغلوبه به ويژه ايرانيان مسلمان در تعارض بود. مغولان، حتي پس از مسلمان شدن، به ياسا و يوسون چنگيزي به عنوان منبع اصلي حق و عدالت مي نگريستند. از ديدگاه مغولان ياسا و يوسون چنگيزي «روح قانون» بودند. و سنن و دستورات چنگيزخان علت تامۀ حق و عدالت فرض مي شدند. در همان حال خاندان چنگيزي نيز اطاعت قبايل را به معناي تحقق عدالت مي دانستند.