ارزيابي اقتصادي اثر به‌كارگيري روش‌هاي مختلف خاك‌ورزي و تناوب زراعي در كشت گندم ديم

انجام عمليات خاك‌ورزي مرسوم در اراضي ديم منجر به مشكلاتي نظير فرسايش آبي و بادي خاك و ايجاد گرد و غبار مي‌شود. علي‌رغم اين‌كه انجام عمليات خاك‌ورزي حفاظتي در طول دوره آيش، روش شناخته شده‌اي براي كاهش فرسايش خاك است، اما هنوز عمده اراضي ديم استان همدان تحت خاك‌ورزي مرسوم قرار دارند. فرسايش خاك در استان همدان عمدتاً به علت كاهش كيفيت خاك و تاثير آن بر كاهش عملكرد محصولات، سالانه هزينه‌هاي درون مزرعه‌اي قابل ملاحظه‌اي را بركشاورزان منطقه تحميل مي‌نمايد. از طرفي زارعين در صورتي در راستاي حفاظت از خاك سرمايه‌گذاري انجام خواهند داد كه منافع حاصله بيش از هزينه‌هاي آن باشد. اين پژوهش به‌منظور ارزيابي اقتصادي اثر تناوب زراعي و روش‌هاي مختلف خاك‌ورزي در زراعت گندم ديم، در شهرستان كبودرآهنگ در دو سال زراعي 92-1391 و 93-1392 اجرا گرديد. براي اين منظور اثرات اقتصادي ناشي از اعمال تيمارها با استفاده از روش بودجه‌بندي جزئي و شاخص نسبت منفعت به هزينه مورد بررسي قرارگرفت. آزمايش به‌صورت كرت‌هاي خرد شده در قالب طرح بلوك كامل تصادفي و در سه تكرار انجام شد. در اين تحقيق تاثير دو تناوب‌ زراعي شامل آيش گندم و نخود گندم به‌عنوان عامل اصلي و روش‌هاي مختلف خاك‌ورزي شامل روش مرسوم (گاوآهن برگرداندار+ سيكلوتيلر)، خاك‌ورز حفاظتي (گاوآهن چيزل با تيغه‌هاي قلمي+ غلتك)، خاك‌ورزي حفاظتي (گاوآهن چيزل با تيغه‌هاي پنجه‌غازي+ غلتك) و كشت مستقيم (بي‌خاك‌ورزي) به‌عنوان عامل فرعي بر عملكرد و هزينه‌ها مورد بررسي قرار گرفتند. نتايج اين پژوهش نشان داد كه در سال خشك (92-1391) تيمار بي‌خاك‏ورزي (كشت مستقيم) در مقايسه با ساير روش‌هاي خاك‌ورزي حفاظتي عملكرد بيشتري (حدود 25 درصد) نسبت به خاك‌ورزي مرسوم داشت و از نظر اقتصادي درآمد خالص به ميزان 3357 هزار ريال در هكتار افزايش داشته است و داراي نسبت به منفعت به هزينه 2.8 است كه عدد قابل قبولي است. در سال دوم (93-1392) كه آبياري تكميلي انجام شد از نظر اقتصادي و ميزان عملكرد محصول، تيمار خاك‌ورزي حفاظتي (گاوآهن چيزل با تيغه‌هاي پنجه‌غازي+ غلتك) نسبت به ساير تيمارهاي خاك‌ورزي برتري داشت. اين تيمار نسبت به روش مرسوم عملكرد گندم را 6.2 درصد و درآمد را 2897 هزار ريال در هكتار افزايش داد، شاخص نسبت منفعت به هزينه در اين تيمار برابر با 5.7 است كه نشان‌دهنده توجيه‌پذيري اين روش است. با توجه به نتايج به‌دست آمده، مي‌توان در كشت ديم گندم روش‌هاي خاك‌ورزي حفاظتي را جايگزين روش مرسوم نمود.