نظريه ملاصدرا در روش فهم متشابهات قرآني؛ از ايده‌پردازي تا عمل

هر يك از مكاتب تفسيري براي فهم متشابهات قرآني شيوه اي دارند. ملاصدرا پيش از طرح نظريه خود، روش هاي متداول بين ساير انديشمندان را به دقت بررسي و ارزيابي مي كند. او در حركتي سلبي، روش تشبيهي ظاهرگرايان را به جهت ناديده گرفتن احكام عقل و بي توجهي به مقام قدس الهي نمي پذيرد و شيوه تنزيهي اهل اعتزال و فيلسوفان را كه اين گونه آيات را با كنار نهادن معناي ظاهري، به نحو بي ضابطه تأويل مي كنند، بيش از روش اهل ظاهر مورد انتقاد قرار مي دهد. وي با متكلمان اشعري كه در برخي آيات به تشبيه و در برخي ديگر به تنزيه گرايش دارند نيز مخالفت مي كند. وي سپس در حركتي ايجابي روش راسخان در علم را معرفي مي كند. در اين روش پس از حذف خصوصيات مربوط به مصاديق عرفي و مادي، جان معنا استنباط مي شود. به اين ترتيب، ارواح معاني اموري چون قلم، دست، صورت و كرسي در مورد امور معقول و الهياتي نيز ملاحظه مي شود. از اين رو اطلاق اين نام ها براي اوصاف و افعال الهي به نحو حقيقت است. ملاصدرا افزون بر ايده پردازي، در عمل نيز‌ با كمك نظريه خود توانسته است در موارد بسياري بدون دست شستن از معناي ظاهري، تفسيري از آيات متشابه ارائه دهد. براي داوري درباره حركت ملاصدرا در اين مسير، لازم است كه نوع تأثير انديشه هاي عرفاني و فلسفي وي در تفسير متشابهات، ميزان توجه او به معناي ظاهري و نگاه داشت آن و مراجعه او به روايات مورد ارزيابي قرار گيرد. ملاحظه آثار صدرا نشان مي دهد كه وي براي فهم متشابهات، گاهي مطابق روش پيشنهادي خود عمل نكرده است.