نماد‌شناسي در معماري مساجد ايراني از رويكرد مطالعات فرهنگي

مسجد به عنوان مهم ترين نهاد ديني و فرهنگي، نخستين كانون نيايشي و اجتماعي در جامعه مسلمين بوده است. از آنجايي كه فضاي كالبدي ريشه در فرهنگ يك جامعه دارد، از اين رو معماري مساجد در هر فرهنگي بروز دهنده نمادهاي فرهنگي آن جامعه مي باشد. معماري مسجد ايراني علاوه بر حل چالش‌هاي فرمي و سازگاري با زمينه در تمام نقاط جغرافيايي، به هويتي مشخص و تداوم يافته دست يافتند كه يك شاخص هويت شكلي مسجد را به مخاطبان ارايه مي‌نمود. ولي با تغيير الگوهاي فرهنگي بر اثر گرايش به نوگرايي براساس مدرنيزاسيون جوامع، هويت كالبدي مساجد معاصر دچار گسست شده است. اين پژوهش با رويكرد مطالعات فرهنگي و روش توصيفي تحليلي به اين پرسش‌ها پاسخ مي‌دهد كه مساجد به عنوان يك محصول فرهنگي چه نسبتي با نماد و نشانه‌‌هاي كالبدي در بستر فرهنگ ايراني دارند؟؛ و در بستر فرهنگي ايران چه نماد و نشانه هاي در معماري مساجد جاي گرفته است؟ نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه شكل‌گيري نماد در معماري باعث ايجاد هويت، قلمرو فرهنگي در يك سرزمين مي‌شود. نمادهاي مساجد مجموعه‌ي از كنش‌هاي فرهنگي است كه از طريق بازنمايي در كالبد، مفاهيم را منتقل مي‌كند. عناصر مشتركي از طريق فرايند بازنمايي نمادهاي فرهنگي در ذهن مخاطبان شكل مي گيرد، كنش‌هاي يكساني را در ذهن شكل مي‌دهد. در ارزيابي انجام شده از باز‌نمايي مساجد چهار دوره، مساجد دوره سنت كاملا و مساجد دوره سكولار نسبتا با مولفه‌ها و ويژگي‌هاي بازنمايي در مساجد سازگاري داشته‌اند. اما در ارزيابي مساجد دوره‌هاي انقلابي و انتقادي مشخص شد كه اين ويژگي‌ها از طراحي كنار گذاشته شده است.