تبادلات فرهنگي جنوب‌شرق و مركز ايران با عمان براساس شواهد باستان‌شناختي

گسترۀ ايران فرهنگي با توجه به شواهد تاريخي، بقاياي باستان شناختي و ويژگي هاي فرهنگي، مانند: زبان، آداب و رسوم محدوده اي وسيع را شامل مي شود كه از آسياي مركزي تا بخش هايي از شبه قارۀ هند گرفته تا قفقاز و آسياي صغير و سراسر خاورميانه و بخش هايي از شمال آفريقا را دربر مي گيرد. افزون بر تسلط و نفوذ سياسي، تجارت و بازرگاني نيز دركنار كاركرد اقتصادي خود نقش مهمي در انتقال فرهنگ، علوم و فنون از ايران به ساير نقاط را برعهده داشته اند؛ در همين راستا، قطعاتي از تزئينات كاشي شامل: زرين فام، تك رنگ هاي فيروزه اي و لاجوردي، چليپايي و خشتي كتيبه دار و لاجوردينه در بندر قلهات طي بررسي باستان شناسي هيأت ايراني در زمستان 1386ه.ش.، به دست آمد كه مصاديقي روشن در اين زمينه محسوب مي شوند. فن پيچيده و پر رمز و راز زرين فام يكي از مصاديقي است كه حضور آن در مناطق ديگر، مصداق بارز نفوذ فرهنگ و هنر ايران در آن محدوده است. آثار باقي ماندۀ زرين فام اعم از انواع كاشي و سفال، رواج استفاده از اين فن در محدودۀ ايران طي دوره هاي سلجوقي و ايلخاني را نشان مي دهد. نمونه هاي تحت مطالعه در اين مقاله به عنوان دورترين مكان به كارگيري اين عنصر تزئيني نسبت به موطن خود ايران، در بندر باستاني قلهات در عمان از اهميت خاصي برخوردار است. بندر باستاني قلهات در عمان يكي از سرزمين هايي است كه بخشي از تاريخ آن مرهون حضور عنصر ايراني در آنجاست، حضوري كه براساس شواهد تاريخي، هم زمان با ابتداي دورۀ تاريخي ايران، يعني دورۀ هخامنشي آغاز شده و قرن ها ادامه يافته است. در اين مقاله برآنيم تا ضمن معرفي اين بندر باستاني به اين پرسش كه، تزئينات كاشي به دست آمده از بررسي باستان شناسي هيأت ايراني در قلهات چگونه تبادل تجاري ميان ايران و اين بندر تأييد مي نمايد(؟) و اين پرسش كه اين كاشي ها از كدام مراكز توليدي به عنوان يك كالا به آنجا تجارت شده است(؟)، را به بحث بگذاريم. اين پژوهش از نوع توصيفي تاريخي است و با رويكرد باستان شناسي برمبناي شواهد و بقاياي حاصل از بررسي سطحي و مطالعات كتابخانه اي شامل رجوع به متون تاريخي و ساير منابع به دنبال پاسخ به پرسش تحقيق است. در نتيجۀ اين تحقيق مشخص شد كاشي هاي گوناگون موجود در قلهات در قالب كالاهاي تجاري از دو مركز كاشان در مركز ايران و كرمان به قلهات حمل و در بناهاي موردنظر نصب شده اند.