تحولات تاريخي شهر نطنز با اتكا به منابع مكتوب و شواهد معماري

آن‌گونه كه از متون تاريخي برمي‌آيد، شرايط مطلوب زيست اقليمي منطقه نطنز، جايگاه آن در شبكه ارتباطي جنوب به فلات مركزي و به‌ويژه دو شهر استراتژيك كاشان و اصفهان كه يكي از منزلگاه‌هاي مهم شاهراه ري ـ اصفهان بوده و زمينه‌ي شكل يابي استقرارگاه‌هاي متعدد و آثار معماري متنوع و ارزشمندي را فراهم آورده است. وجود محوطه‌هاي باستاني پيش از اسلام (نظير سايت باستاني اريسمان، آتشكده، قلعه، كاريزها) و آثار ادوار اسلامي در عرصه شهر (مانند مسجد جمعه، مجموعه شيخ عبدالصمد و مجموعه‌هايي از بناهاي تاريخي عام‌المنفعه، تجاري و مسكوني)، همچنين وجود منازل و اقامتگاه‌هاي متعدد (نظير كاروانسراهاي كوهاب، غفاري، علي‌اكبر و باراندازهاي متعدد در بازار مركزيِ شهر)، ضمن آنكه بر استمرار اهميت اين منطقه و شهر نطنز از ادوار پيش از تاريخ تا قرن حاضر حكايت دارد، اين شهر را به يكي از ارزشمندترين استقرارگاه‌هاي باستاني كشور تبديل كرده است. آن چنانكه منابع مكتوب حكايت دارند، تحولات سياسي اجتماعي نطنز در سده‌هاي نخستين اسلامي از دگرگوني‌هاي اصفهان و كاشان متأثر مي‌گشت. همچنين، جلوه‌هاي درخشان آثار تاريخي شهرهاي كاشان و اصفهان موجب غفلت جهانگردان و مورخان دوره‌هاي مختلف از آثار شهر نطنز شده است. غفلتي كه پژوهش‌هاي باستان‌شناسي، شهرسازي، معماري و تاريخي را نيز متأثر از خود ساخته است. نگارندگان تلاش نمودند با اتكا به منابع مكتوب، روند تحولات شهر را مشخص و به اين پرسش پاسخ گويند كه چه عوامل و رويدادهايي در روند شكل يابي و توسعه شهر نطنز ايفاي نقش نمودند؟ در نتيجه پژوهش حاضر مشخص گرديد كه سابقه احداث اين شهر را مي‌توان به عصر ساسانيان برگرداند. بعلاوه معلوم گشت كه قرارگيري در شاهراه ارتباطي و يكي از مراكز عبور و تلاقي كاروانها و دادوستد فلات مركزي ايران بوده و همچنين شرايط طبيعي و موقعيت تدافعي ويژه شهر نطنز، اهميت آن در ادوار مختلف تاريخي و به‌ويژه دوره ايلخاني و صفوي را رقم زده است.