بررسي آيات نفاق براساس الگوي تحليل گفتمان انتقادي فركلاف

بهره ‌گيري از ابزارهاي جديد پژوهشي نوعي تدبّر روشمند است كه از دستاوردهاي آن مي‌توان براي فهم بهتر متون ديني بهره برد. روش تحليل گفتمان انتقادي فركلاف از روش‌هاي ميان‌ رشته‌اي در تحليل كيفي متون است كه در سه سطح توصيف، تفسير و تبيين عناصر زباني و فرا زباني به بررسي متن مي‌پردازد. اين پژوهش بر آن است تا كاربست روش تحليل گفتمان در راستاي فهم آيات قرآن با محوريّت آيات نفاق را بررسي كند. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه در سطح توصيف، گفتمان الهي با انتخاب واژگان و عبارات متناسب با طيف منافقان، هويّت وجودي‌شان را معرفي كرده است. تقابل معنايي، حذف، تشخص ‌زدايي و ارزش تجربي واژگان از مهم‌ترين سطوح بيان شده در سطح توصيف آيات نفاق است. بافت موقعيّتي آيات و مؤلفه رواني از جمله عناصر فرازباني در بررسي آيات نفاق است كه توجه به آن‌ها در عينيّت‌ بخشي گفتمان انتقادي منافقان تأثير دارد. در سطح تبيين كه به منزله بازتوليد سطوح توصيف و تفسير است، گفتمان الهي به بيان روش‌هاي اصلاحي در مواجهه با منافقان پرداخته است. اعطاي بينش، نكوهش ضدّ ارزش‌ها، انذار و مدارا و همزيستي با منافقان از مهم ‌ترين روش‌هاي اصلاحي قرآن در مواجهه با پديده نفاق است كه از جايگاه بنيادين در تربيت برخوردارند.