متافيزيك صفات در مدرسه ديني معتزله و اشاعره

مسئلۀ اصلي توحيد اين است كه يگانگي ذات خداوند چگونه با كثرت صفات او سازگاري دارد؟ آيا خداوند داراي صفات است يا خير؟ اگر صفتي ندارد، پس صفات سمعي چيست. اگر داراي صفات است چه رابطه‌اي با ذات دارند و چگونه مي‌توان از ذات و صفات و ساحت الهي سخن گفت؟ دو گونۀ الهيات تنزيهي و تشبيهي در پاسخ به اين پرسش‌ها شكل گرفته و هر يك منجر به برخي محذورات عقلاني شده كه نتوانسته‌اند از عهدۀ حل آنها برآيند. گرچه ممكن است تفكيك حقيقت و مجاز نزد معتزله و در موارد اندكي نزد اشاعره بتواند همچون راه‌حلي موضعي عمل كند، اما راه‌حل قابل‌دفاعي نيست و به تبيين ديگري نياز دارد. اين پژوهش به روش توصيفيتحليلي مي‌كوشد رويكرد متافيزيكي معتزله و اشاعره به صفات را در قالب سه مسئله به ترتيب منطقي بيان كند: آيا صفات هستي‌شناختي‌اند يا معناشناختي؟ از سنخ معاني واقعي‌اند يا نام و اقوال‌اند؟ الهي‌اند يا انساني؟ پژوهش حاضر بر اين است كه از رهگذر تفكيك‌هاي سه‌گانه مذكور و ارائه تبيين نويني از رويكرد معتزله به راه‌حل بهتري برسد. به طور خلاصه، هرچند اشاعره صفات را هستي‌هاي داراي معاني واقعي و پيشازباني مي‌دانند كه خداوند خود را با آن صفات وصف مي‌كند و به صورت توقيفي توسط خداوند از طريق وحي و سمع به انسان رسيده‌اند، تدقيق در انديشه معتزله نشان مي‌دهد كه صفات اموري معناشناختي از سنخ نام و اوصاف زباني و انساني‌اند و به صورت عقلي از طرف انسان به خداوند نسبت داده مي‌شوند.