تقريري از شيوه تسري مباحث معرفت‌شناختي به آموزه‌هاي عملي فقه

ميزان اقبال به آموزه‌هاي عملي هر آئيني ارتباط مستقيمي با منطق استنباط در آن شريعت دارد. در همين راستا كارآمدي فقه، به عنوان شاخص‌ترين شاخۀ علوم اسلامي، در گرو پاسخگويي به نيازمندي‌ها و مقتضيات زمان خود است. مباحث نظري زيادي در خصوص شيوه صحيح استنباط يا استدلال -همچون توجيه باور يا چگونگي فهم متون- در مجامع علمي معاصر در حال طرح است. طبيعي است كه فقه شيعي براي حفظ پوياييِ لازم بايد در منطق استنباط و كشف احكام الهي اين ملاحظات را مد نظر قرار داده، يا در صورت ردِّ آن، نسخه‌اي وزين را در مقابلش ارائه دهد. طبق يافته‌هاي اين پژوهش، از طريق توصيف و تحليل محتوا ارتباط ميان سنت معرفتي معاصر با استنباط‌هاي فقهي در اسلام به راحتي قابل اثبات نيست. مهم‌ترين معضل تفاوت اين دو ساحت با يكديگر است. قبل از تسري و ملاحظۀ آرا در حوزه معرفت‌شناسي (ساحت نظر) با مباحث فقهي (ساحت عمل)، بايد چگونگي ارتباط اين دو حوزه با يكديگر تبيين شود. طبيعي است كه در صورت اثبات اين ارتباط، امكان ارائه انواع ايده‌هاي معرفت‌شناختي در منطق استنباط آموزه‌هاي عملي ديني فراهم مي‌شود. به نظر مي‌رسد بتوان علم فلسفۀ اخلاق را به عنوان حلقه واسط اين دو ساحت با يكديگر دانست. ما در اين مقاله به دنبال اثبات چگونگي ارتباط مفهوم حجّت اصولي با مفهوم استحقاق پاداش يا مجازات در فلسفۀ اخلاق و در مرحله بعد تبيين نحوۀ ارتباط پاداش و مجازات با توجيه در معرفت‌شناسي هستيم. در صورت اثبات اين مدعا زمينۀ بهره‌برداري از مباحث نظري‌اي همچون ساختار توجيه باورها و يا عقلانيت باور در فقه و همخواني هر چه بيشتر منطق استنباط در شريعت اسلامي با اسلوب علمي روز فراهم مي‌شود.