واكاوي تاريخچه فعاليت دانشگاه‌ها، مراكز تحقيقاتي و سازمان‌هاي اجرايي مرتبط با فرسايش و حفاظت خاك در ايران

فرسايش خاك و رسوب‌دهي حوزه هاي آبخيز گسترده ترين عوامل تخريب خاك، اراضي و محيط زيست در ايران هستند. وضعيت بسيار شكننده زيست بوم، در كنار شرايط اقليمي خشك و نيمه خشك در بخش وسيعي از كشور، به همراه وضعيت توپوگرافي و مديريت نامناسب سرزمين، موجب وقوع انواع فرسايش خاك در گستره وسيعي از كشور ايران شده است. در اين مقاله ضمن مرور براوردهاي موجود از ميزان فرسايش خاك و رسوب‌دهي، فرسايش آبكندي (خندقي)، فرسايش بادي و ديگر اشكال فرسايش، تاريخچه فعاليت هاي آموزشي، اجرايي و پژوهشي در زمينه فرسايش و حفاظت خاك در كشور مورد واكاوي قرار گرفت. همچنين، شماري از قوانين و اسناد ملي مرور شده، و ضمن معرفي برخي كميته هاي ملي، مهم ترين دستاوردهاي آنها ارائه شده است. فعاليت هاي آموزشي، اجرايي و پژوهشي در زمينه حفاظت خاك در كشور از اواسط دهه 1330 خورشيدي در ايران آغاز گرديد. تحصيلات تكميلي، انتشارات علمي، مجلات و همايش ها در يكي دو دهه گذشته توسعه كمي زيادي داشته اند، اما وضعيتي كيفي آن ها و تطابق با نيازهاي جامعه رضايت بخش نيست. مراكز تحقيقاتي مرتبط علي‌رغم تلاش براي پاسخگويي به نيازهاي كشور با مشكلات و چالش هايي درگير بوده و يافته‌هاي پژوهشي آنها نيز چندان اجرايي نمي شود. بخش اجرايي نيز باتوجه‌به گستردگي كشور، و شدت و تنوع تخريب ها از يك سو، و كمبود بودجه و نيروي فني كارآمد در برخي نقاط كشور، و تكيه بيش از حد به روش‌هاي سازه اي از سوي ديگر، نتوانسته است روند فزاينده تخريب ها را كنترل كند. به نظر ساختار، روابط و تناسبات سامانه حفاظت و مديريت خاك در كشور به دلايل متعدد دروني و بيروني دچار اختلال و ناكارآمدي شده است. راه برون‌رفت از وضعيت ناپايدار فعلي، ايجاد ساختاري است كه در آن نيازها، قوانين و سياست هاي حفاظت و مديريت خاك در تعامل چندسويه آموزش، تحقيقات و اجرا و با محور قراردادن و مشاركت بهره برداران شكل بگيرد.