بررسي پايداري عملكرد ژنوتيپ هاي جنس براسيكا (Brassica spp.) در شرايط تنش خشكي با استفاده از پارامترهاي آماري و روش‌هاي گرافيكي GGE-biplot

مقدمه و هدف: تنش آبي بخصوص تنش خشكي آخر فصل رشد، از مهمترين تنش‌هاي محيطي است كه به توليد دانه روغني كلزا(Brassica napus L.) در ايران خسارت وارد مي كند. بسياري از پژوهشگران بر استفاده از ژنوتيپ‌هاي پايدار و متحمل به خشكي به عنوان راهكاري براي كاهش عملكرد دانه ناشي از اين تنش تاكيد دارند. مواد و روش ها: به‌منظور شناسايي ژنوتيپ هاي با عملكرد بالا و پايدار، اين طرح با مقايسه عملكرد تعداد 24ژنوتيپ از سه گونه كلزا (Brassica napus)، شلغم روغني ( B. rapa) و خردل هندي (B. juncea) در دو سال زراعي، در يك مكان و در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با 3 تكرار در دو شرايط آبياري نرمال و تنش خشكي در موسسه اصلاح و تهيه نهال و بذر كرج انجام شد. هر ژنوتيپ در يك پلات 6 متر مربعي كشت گرديد و آبياري در مراحل مختلف رشدي شامل زمان كاشت، استقرار بوته، ساقه روي، گلدهي و پرشدن دانه در شرايط نرمال انجام شد و در شرايط تنش خشكي از آبياري در مرحله پرشدن دانه اجتناب گرديد. در زمان رسيدگي كامل، عملكرد دانه دو رديف وسط اندازه گيري شد. پس از تجزيه واريانس ساده و مركب داده‌ها، از آماره‌هاي ضريب رگرسيون، واريانس انحراف از رگرسيون، واريانس پايداري شوكلا و اكووالانس ريك براي ارزيابي ميزان پايداري عملكرد دانه استفاده شد. و درنهايت به‌منظور تحليل بهتر اثرات متقابل ژنوتيپ با محيط از تجزيه مدل GGEbiplot استفاده گرديد. يافته ها: نتايج نشان داد كه عملكرد دانه تحت تاثير فاكتورهاي محيطي قرار گرفت. بر اساس كليه پارامترهاي پايداري مورد محاسبه، ژنوتيپ هاي كلزا شماره 4 ، 6، 8 و 10 به ترتيب با ميانگين عملكرد دانه 2725، 2820، 3079 و 2729 كيلوگرم در هكتار انتخاب شد كه داراي عملكرد بيشتر از ميانگين كل، اكووالانس ريك و واريانس پايداري شوكلا پايين‌تر، ضريب رگرسيون معادل يك و واريانس انحراف از خط رگرسيون پائين بود. همچنين ژنوتيپ هاي كلزا شماره 3 و 17 با ميانگين عملكرد دانه 2660و 2751 كيلوگرم در هكتار و خردل هندي شماره 23 (BP.18) با ميانگين عملكرد 2958 داراي پايداري متوسط خوبي مي باشند. از نظر رتبه كلي عملكرد دانه، لاين خردل هندي شماره 23 با ميانگين عملكرد 2958 كيلوگرم در هكتار پس از لاين هاي كلزا شماره 8 و 16 با ميانگين عملكرد 3079 و 3071 در جايگاه سوم قرار گرفت. نتيجه گيري: هر چند كه لاين كلزا شماره 8 در اين آزمايش از برتري عملكرد و پايداري بالايي برخوردار بود اما اين نتايج نشان دهنده پايداري و برتري نسبي عملكرد لاين خردل هندي شماره 23 نيز هست. گونه خردل هندي داراي شاخصه هاي مثبتي مانند مقاومت به آفات، زودرسي، تحمل به ريزش و مقاومت به خشكي مي باشد مي توانند در مناطقي از كشور كه احتمال وقوع تنش خشكي وجود دارد به بهره برداران معرفي گردد.