بررسي پايداري عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي پيشرفته عدس ديم با بهره‌‌گيري از روش چند متغيره AMMI

مقدمه و هدف: شناسايي ژنوتيپ هايي با عملكرد بالا و سازگاري به دامنه گسترده اي از محيط ها يكي از هدف هاي عمده در برنامه هاي به نژادي گياهان زراعي مي باشد. مواد و روش ها: به منظور ارزيابي پايداري عملكرد ژنوتيپ هاي پيشرفته عدس، 14 ژنوتيپ برگزيده از آزمايش‌هاي گذشته به همراه دو رقم شاهد گچساران و سپهر، در چهار منطقه گچساران، خرم‌آباد، مغان و ايلام، طي دو سال زراعي 9897 و 9998، مورد ارزيابي قرار گرفتند. به‌منظور ارزيابي پايداري عملكرد ژنوتيپ‌ها و برهمكنش ژنوتيپ در محيط، از مدل اثرهاي اصلي افزايشي و اثرهاي متقابل ضرب پذير (AMMI) استفاده شد. يافته ها: نتايج تجزيه واريانس AMMI، برهمكنش ژنوتيپ و محيط را بسيار معني‌دار نشان داد. تجزيه برهمكنش ژنوتيپ محيط به مؤلفه‌هاي اصلي نشان داد كه مؤلفه‌هاي اول و دوم نزديك به 70 درصد (به ترتيب 42/7 و 27 درصد) برهمكنش ژنوتيپ محيط را توجيه مي‌كنند. محاسبه آماره پايداري AMMI (ASV) نشان داد كه از بين ژنوتيپ‌هاي آزمايشي، ژنوتيپ‌هاي 9، 8، 1 و 12 كمترين مقدار ASVو بالاترين پايداري را دارند. در ميان اين ژنوتيپ‌ها، تنها ژنوتيپ 9، واجد عملكردي بالاتر از شاهد برتر (رقم سپهر) بود. تحليل باي‌پلات‌هاي AMMI 1 و AMMI 2 نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي 9 و 10، ژنوتيپ‌هايي با عملكرد بالاتر از ميانگين و پايداري مطلوب، مي باشند، در حالي كه ژنوتيپ‌هاي 11 و 5 ناپايدارترين ژنوتيپ‌ها از حيث عملكرد دانه هستند. ژنوتيپ 11 با عملكرد بالا، فاقد سازگاري عمومي بوده و سازگاري خصوصي به محيط 1 و تا حدي 2 نشان داد كه به منطقه گچساران مربوط مي‌شوند و ژنوتيپ 5 سازگاري خصوصي به منطقه خرم‌آباد نشان داد. ژنوتيپ‌هاي 12 و 8 با وجود پايداري مناسب، عملكردي كمتر از ميانگين نشان دادند. بر پايه نمودار باي‌پلات دو مؤلفه اول، محيط‌هاي 8 و 7 (ايلام) در كنار 2 و 4 بيشترين سهم را در برهمكنش ژنوتيپ محيط داشتند. نتيجه‌گيري: در مجموع ژنوتيپ هاي 9 و 10 با عملكرد بالا و پايداري مناسب، واجد سازگاري عمومي به محيط هاي آزمايشي بودند.