ارزيابي برهمكنش ژنوتيپ - محيط عملكرد علوفه لاين ‌هاي اميدبخش سورگوم علوفه اي (Sorghum bicolor (L.) Moench) با استفاده از مدل AMMI

مقدمه و هدف: با توجه به گسترش خشكسالي‌ها و كمبود علوفه در كشور لازم است ارقام جديد سورگوم علوفه‌اي معرفي شوند. بررسي اثر متقابل ژنوتيپمحيط با هدف انتخاب ژنوتيپ برتر يكي از مهم‌ترين مراحل برنامه هاي به‌نژادي به شمار مي رود. در اين برنامه‌ها ارزيابي ميزان سازگاري ژنوتيپ‌هاي مختلف نسبت به شرايط محيطي گوناگون از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. مواد و روش‌ها: تعداد 10 لاين اميدبخش سورگوم علوفه اي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در هفت منطقه (بروجرد، زابل، سنندج، شيراز، كرج، گرگان و يزد) به مدت دو سال (981397) بررسي شدند. جهت بررسي پايداري عملكرد و سازگاري ژنوتيپ‌ها، از روش AMMI استفاده شد. يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه اثر سال، مكان، سال × مكان، ژنوتيپ، سال × ژنوتيپ، مكان × ژنوتيپ و سال × مكان × ژنوتيپ بر عملكرد علوفه تر و خشك در سطح احتمال يك درصد معني دار بود. معني‌دار بودن اثر متقابل محيط × ژنوتيپ نشان‌دهنده عكس العمل متفاوت ژنوتيپ ها در محيط هاي مختلف مي‌باشد. نتايج تجزيه امي (AMMI) نشان داد كه شش مؤلفه اصلي اثر متقابل ژنوتيپ و محيط براي عملكرد علوفه تر و خشك در سطح احتمال يك درصد معني دار بودند. براي عملكرد علوفه تر اولين مؤلفه اصلي اثر متقابل (IPCA1) بيشترين سهم (26/6 درصد) را در بيان اثر متقابل ژنوتيپمحيط داشت و مؤلفه هاي اصلي دوم تا هفتم با به‌ترتيب 18/4، 17، 15/7، 10/5، 7/5 و 4/3 درصد در درجات بعدي اهميت قرار داشتند. براي عملكرد علوفه خشك اولين مؤلفه اصلي اثر متقابل (IPCA1) بيشترين سهم (21/8 درصد) را در بيان اثر متقابل ژنوتيپمحيط داشت و مؤلفه هاي اصلي دوم تا هفتم با به‌ترتيب 8/19، 7/14، 14، 1/11، 1/10 و 5/8 درصد در جايگاه بعدي اهميت قرار گرفتند. در مجموع سهم تجمعي هفت مؤلفه اصلي براي عملكرد علوفه تر 98 درصد و براي عملكرد علوفه خشك 97 درصد محاسبه گرديد. از لحاظ عملكرد علوفه تر لاين هاي KFS10، KFS12 و KFS17 داراي كمترين مقادير IPCA1 بودند كه به عنوان لاين‌هاي پايدار با سازگاري عمومي بالا معرفي مي شوند. از لحاظ ارزش پايداري امي (ASV) براي عملكرد علوفه تر، لاين KFS10 به عنوان پايدارترين لاين تعيين شد. از لحاظ عملكرد علوفه خشك لاين هاي KFS2، KFS3، KFS9 و KFS17 داراي كمترين مقادير IPCA1 بودند كه به عنوان لاين‌هاي پايدار با سازگاري عمومي بالا معرفي مي شوند. لاين KFS2 از لحاظ عملكرد علوفه خشك داراي كمترين مقدار ASV بود. نتيجه‌گيري: به‌طوركلي لاين KFS18 با عملكرد علوفه تر و خشك بالا (به‌ترتيب 121/1 و 32/04 تن در هكتار)، IPCA1 پايين و همچنين توليد علوفه مطلوب در اكثر محيط ها (با توجه به باي پلات مدل AMMI) به عنوان ژنوتيپ برتر شناسايي مي شود.