مقايسۀ توزيع اندازه ذرات رسوبات معادن شن و ماسۀ كوهي و رودخانه‌اي شهرستان اروميه

معادن شن و ماسه از مهم‌ترين معادن فعال كشور بوده و نقش مهمي در پيش‌برد پروژه‌هاي عمراني دارد. توزيع اندازۀ ذرات رسوبات، يكي از خصوصياتي است كه بر ساير ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي آن تأثير دارد. هدف از اين پژوهش، بررسي دانه ‌بندي رسوبات برداشت‌ شده از 26 معدن شن و ماسة شهرستان اروميه است كه 19 معدن از نوع معادن شن و ماسة كوهي و هفت معدن نيز جزو معادن رودخانه‌اي است. براي اين منظور از حوضچه‌هاي رسوب معادن، نمونه ‌برداري و توزيع اندازة ذرات آن‌ها به روش هيدرومتري انجام شد. با بررسي هر يك از معادن، در بازديد ميداني از حوضچه‌هاي رسوب، نمونه‌گيري رسوب از آن‌ها صورت گرفت. براي نمونه‌برداري از هر معدن، از سه نقطة مختلف حوضچۀ آرامش (ورودي، ميانه و انتهاي حوضچه) تعداد سه نمونه به‌ صورت عمقي (عمق تقريبي يك الي 20 سانتي ‌متر) و مركب از پروفيل تجمع رسوبات با وزن تقريبي يك كيلوگرم برداشت شد. به ‌منظور توصيف رسوبات از چهار مدل رياضي توزيع اندازۀ رسوبات شامل مدل ويبول، فردلاند، ون‌گنوختن و جكي استفاده شد. براي ارزيابي دقت مدل‌هاي دانه‌ بندي ذرات رسوب، از شش ضريب كارايي استفاده شد. نتايج نشان‌ دهنده تفاوت ميزان ذرات تشكيل‌ دهندة رسوبات رودخانه‌اي و كوهي است و اختلاف بسيار كمي بين رسوبات رودخانه‌اي و كوهي از نظر مقدار ذرات تشكيل ‌دهنده وجود دارد. در رسوبات كوهي، ميزان رس، سيلت و شن خيلي ريز بيش‌تر از رسوبات رودخانه‌اي بوده و مقدار شن در رسوبات رودخانه‌اي بيش‌تر از رسوبات كوهي است. نتايج دانه‌ بندي رسوبات نشان داد مدل فردلاند نسبت به ساير مدل‌ها، كارايي بهتري در توصيف توزيع اندازة رسوبات داشت. بر اساس نتايج به ‌دست ‌آمده از نمونه‌هاي آناليز شده در مثلث بافت خاك، نمونه‌هاي برداشت‌شده از معادن كوهي و رودخانه‌اي به ‌ترتيب در كلاس بافتي لومي شني و شني لومي بودند، لذا داراي بافت ريز تا متوسط دانه هستند. بر اساس نتايج دانه‌بندي رسوبات، بيش ‌تر درصد رسوبات را به‌ ترتيب شن، سيلت و شن بسيار ريز و رس تشكيل مي‌دهد.