پايگاه اجتماعي رهبران قيام‌هاي ايرانيان در سده‌هاي نخست اسلامي

در پي حاكميت عرب‌هاي مسلمان بر ايران و برخي تحولات سياسي، اجتماعي و فرهنگي ناشي از اين حادثه تاريخي، شورش‌هاي بسياري با ماهيت‌هاي گوناگون در اين سرزمين رخ داد كه در قرن دوم ه‍.ق به اوج خود رسيد. اين قيام‌ها كه تقريباً با خلافت عباسيان آغاز شد به مدت تقريبي يك سده، پايه‌هاي قدرت عباسيان را به لرزه انداخت. لذا، اين پژوهش به دنبال پاسخ براي اين پرسش است كه رهبران اين شورش‌ها از چه پايگاه اجتماعي در جامعه ايران سده‌هاي نخست برخوردار بودند كه توفيق  گسترده در جذب پيروان و همراهي آحاد گوناگون جامعه را با خود يافتند؟ هر چند كه تاكنون بسياري از اين  شورش‌ها از منظر و زواياي مختلف سياسي، ديني، نظامي و اقتصادي توسط تاريخ‌پژوهان بررسي شده است؛ اما پايگاه اجتماعي اين رهبران كه نقش محوري در شورش‌ها داشتند كمتر مورد توجه آنان بوده است و يا بعضي بدون رويكرد انتقادي نسبت به مطالبي كه مورخان اسلامي در باب نسب و خانواده‌ي اين رهبران نوشته‌اند، آنان را برخاسته از ميان توده‌هاي مردم معرفي كرده‌اند. در حالي كه در اين پژوهش تلاش شده است با استفاده از منابع كهن تاريخي و رويكردي انتقادي به منابع به شيوه توصيفي و تحليلي به پيشينه رهبران اين اعتراضات پرداخته شود. يافته‌هاي نگارندگان كه بر پايه‌ي خوانش دقيق متون تاريخي انجام گرفته است نشان مي‌دهد بر خلاف ديدگاهاي رايج، بيش‌تر پيشوايان اين قيام‌هاي مردمي عليه حاكميت عرب‌ها بر ايران داراي پيشينه‌ي اشرافي و اغلب ريشه در خاندا‌ن‌هاي حكومتگر وكارگزاران پيشين ايراني داشته‌اند.