نخستين كتاب چاپي مشهد (منتخب‌القصايد، 1294ق)

با ورود چاپ سنگي (1249ق) به ايران، پس از تبريز و تهران، در ساير شهرها نيز چاپخانه‌هاي متعدد ايجاد شد. در مشهد با تأخيري حدوداً پنجاه‌ساله، نخستين چاپخانه سنگي در مجموعه آستانه قدس رضوي ايجاد و طي دوران فعاليت (1344-1294ق) به انتشار آثار متعددي با درون‌مايه‌هاي گوناگون مذهبي، ادبي، فقهي و تاريخي با همكاري مؤلفان و مترجمان با استادان چاپ و حاميان مالي، پرداخته شد. هدف از اين پژوهش با تكيه‌بر روش توصيفيتحليلي پاسخ به اين پرسش است كه نخستين كتاب چاپي مشهد چه بود، افراد فعال در چاپ آن، چه كساني بودند و كتاب توليدي، داراي چه ويژگي‌هاي ظاهري و محتوايي بود؟ يافته‌ها بر اساس بررسي‌هاي آرشيوي حاكي از آن است كه نخستين كتاب انتشاريافته در مشهد بر اساس تكنيك چاپ سنگي و در چاپخانه آستان قدس رضوي (نخستين چاپخانه مشهد) در 1294ق منتشر شده است. اين اثر با عنوان منتخب‌القصايد دربردارنده مجموعه‌اي از قصايد علي راقم‌مشهدي (از خوشنويسان و شاعران مشهدي) است كه با كتابت او نيز آماده چاپ شد. در اين بين افرادي همچون متولي وقت (مؤتمن‌الملك)، ميرزا رفيع و اسماعيل تاجر هروي به‌عنوان فعالان و حاميان نشر اين اثر مشاركت داشتند. ازجمله ويژگي‌هاي ظاهري اين كتاب مي‌توان به تجليد و صحافي، قطع، كاغذ، خط و آرايش درون‌متن (نقوش صفحه مشخصات و سرلوح، جدول بندي، كَمَند و غيره) اشاره كرد كه از شاخص‌هاي نسبتاً مناسبي به‌عنوان نخستين تجربه چاپ در مشهد برخوردار است. از منظر محتوا، هرچند قرارگيري اشعار در پي يكديگر از توالي انسجام‌يافته‌اي برخوردار نيست، اما با خوانش متن، مي‌توان سه زيرشاخۀ مدح و منقبت و ذكر رشادت‌ها و مصائب ائمه‌اطهار(ع) و خاندان ايشان، مدح متوليان، حكمرانان و فعالان سياسينظامي خراسان و گاه ساير مناطق، مدح اهل علم، ادب و فرهنگ را تشخيص داد.