تحليل تطبيقي نقوش گچ‌بري‌هاي عصر ساساني و سلجوقي در خراسان (مطالعه موردي: بناهاي بنديان درگز و رباط شرف)

هنر گچ‌بري يكي از مهمترين آرايه‌هاي معماري ايراني است كه در منطقه خراسان بزرگ در ادوار مختلف پيش از اسلام و دوران اسلامي كاربرد داشته و با تنوع نقوش و كيفيت ممتازش شناخته مي‌شود. تمركز اين پژوهش بر دو بناي ممتاز و باشكوه بنديان درگز از عصر ساساني و رباط شرف از عصر سلجوقي است كه نزديك‌ترين بناهاي شاخص خراسان از حيث زمان در دو دوره پيش از اسلام و اسلامي هستند و هنر گچ‌بري يكي از مهمترين آرايه‌هاي آنهاست. محوطه باستاني بنديان درگز در منطقه شمالي خراسان، بيشترين سازه‌هاي گچ‌بري دوران ساساني را در خود جاي داده و نمايان‌گر شكوه، عظمت و زيبايي اين هنر در آن روزگار است. رباط شرف نيز داراي جايگاهي ويژه در تاريخ معماري خراسان در دوره اسلامي است كه با آرايه‌هاي گچي زيبا و آميختگي آن با آجركاري شهرت جهاني دارد و يادآور تداوم هنر گچ‌بري از اعصار پيشين است. از آنجايي كه در باب تاثير هنر گچ‌بري ساسانيان و كاربرد نقشمايه‌هاي آن بر بناهاي دوره اسلامي در منطقه خراسان كمتر مطالعه‌اي صورت گرفته، ضرورت انجام پژوهش‌هايي از اين دست مطرح مي‌گردد. بنابراين با توجه به اهميت اين موضوع در هنر و معماري ايران، مساله پژوهش بدين شكل مطرح مي‌شود: چه ويژگي‌هايي در شيوه بازنمايي نقوش گچ‌بري‌هاي عصر ساساني و سلجوقي در منطقه خراسان با تاكيد بر بناهاي بنديان درگز و رباط شرف وجود دارد؟ وجوه اشتراك و افتراق آنها در چيست؟ اين پژوهش به روش تحليليتطبيقي انجام گرفته است و نتايج آن نشان از تداوم هنر گچ‌بري ساساني در عصر سلجوقي منطقه خراسان دارد. بسياري از تزيينات داخلي گچ‌بري‌هاي بناي رباط شرف بالاخص در نقوش گياهي و هندسي مشابه بناي بنديان درگز است كه خود نشانگر پايداري اين هنر در گذر بيش از پنج سده است.