جمله‌هاي شبه‌مركب در فارسي و راهبردهاي ساخت آن

قيد را مي توان از جنبه هاي صرفي، نحوي و معنايي تعريف و به انواعي تقسيم كرد. نقش معنايي قيد توصيفگري است. مفاهيم قيدي تنوع معنايي گسترده اي دارند. به لحاظ ساختماني، نقش قيدي (افزوده) را مي توان از طريق گروه هاي قيدي، گروه‌هاي اسمي، گروه‌هاي حرف‌اضافه اي و بندها بيان كرد. در زبان فارسي، در بسياري موارد، اين نقش را گروه‌هاي اسمي و حرف اضافه اي بر عهده دارند. اين گروه ها خود مي توانند وابسته هاي گوناگوني از جمله «بند» داشته باشند. مواردي مانند «وقتي كه»، «جايي كه»، «به محض اين كه»، «در حالي كه»، «به خاطر اين كه»، «همچنان كه»، «به گونه اي كه» را در كتاب هاي دستور و بسياري از ديگر منابع، معمولاً حرف ربط مركب يا گروه ربطي در ساخت جمله هاي مركب در نظر گرفته اند و بندِ موصولي يا متمميِ درون گروه اسمي يا حرف اضافه اي را با بند قيدي يكي انگاشته‌اند. ولي از نظر ساختي اينها بخشي از گروه اسمي و گروه حرف اضافه اي با نقش قيدي اند. از اين رو، به نظر مي‌رسد اين گونه ساخت ها را نمي توان جملۀ مركب در نظر گرفت. به هر روي، براي تمايزگذاري ميان اين موارد از موصولي سازي در نهاد و مفعول، در اين مقاله آنها را «راهبردهاي ساخت بند شبه مركب» ناميده ايم. در اين پژوهش، كه پژوهشي توصيفي است، مفاهيم بيانگر روابط قيدي را در 19 گروه (10 گروه اصلي و 9 زيرگروه) طبقه بندي كرده‌ايم. همچنين نشان داديم ارتباط مستقيمي ميان آشكار شدن «كه» موصولي يا متممي با امكان گسست بند وجود دارد. از اين گذشته، با استناد به مثال هاي متعدد نشان داده‌ايم «مصدر» در زبان فارسي، اگرچه اسم است (ويژگي هاي تصريفي فعل را ندارد) ولي مي‌تواند به شكل «فعلي تنزل يافته» عمل كند. داده هاي اين پژوهش از ميان 3000 دقيقه برنامه هاي گوناگون شبكه‌هاي مختلف رسانۀ ملي (راديو و تلويزيون) در بازه‌ زماني خرداد تا بهمن1400 با تمركز بر روابط قيدي استخراج شده است.