ساخت نمود كامل در فارسي برپايۀ صرف توزيعي

رويكرد ناواژه‌گراي صرف توزيعي كه به كوشش هله و مرنتز (1993, 1994) در اوايل دهۀ نود ميلادي پي‌ريزي شد، فاقد واژگان زاياي پيشانحوي براي ذخيرۀ واحدهاي چندجزئي است و همۀ عناصر صرفي‌نحوي براي درج در هستۀ فرافكن‌هاي نقش‌نماي مستقل رقابت مي‌كنند. مقالۀ حاضر برپايۀ اين رويكرد صوري به دستور و بي‌آن‌كه گام به ساحت معنا بگذارد، به بررسي ساخت‌هايي مي‌پردازد كه داراي عنصر دستوري نمود كامل‌اند. اين عنصر كه در سنت دستور زايشي، وند «en-» خوانده مي‌شود، يكي از پركاربردترين هسته‌هاي نقش‌نماي زبان فارسي است و فارغ از زمان و وجه، در افعال حال و گذشته، و وجوه اخباري و التزامي حضور مي‌يابد و علاوه‌بر بندهاي خودايستا و ناخودايستا (يعني بندهاي با يا بدون زمان و شخص‌وشمار)، حتي در سازه‌هاي كوچك‌تري همچون واژه نيز يافت مي‌شود. اين پژوهش در دو بخش پياپي ماهيت اين وند و ساختار سازه‌هايي را كه ميزبان آن هستند، بررسي و تحليل مي‌كند. در بخش نخست مي‌كوشيم تا مستقل از نظريۀ صرف توزيعي و تنها با تكيه‌بر شواهد زباني و استدلال‌هاي صرفي‌نحوي، نشان دهيم كه صورت انتزاعي «De-» گونۀ زيربنايي وند نمود كامل است كه در سطح آوايي، با يكي از دو واژگونۀ «ـ‌ده» يا «ـ‌ته» بازنمود مي‌يابد و در زبان فارسي، هرگز با وجه التزامي در زمان گذشته همراه نمي‌شود. پيامد اين سخن آن‌كه اولاً صورت موسوم به صفت مفعولي، متشكل از نشانگر زمان گذشته و پسوند «ـه» نيست، بلكه واژگونگي بافتي كه نقش مهمي در اين پژوهش ايفا مي‌كند، شكل خاصي از يك ريشه را در برخي از بافت‌ها، و از جمله در مجاورت وند نمود كامل، عينيت مي‌بخشد. ثانياً اگرچه وند نمود كامل توزيع گسترده‌اي در زبان فارسي دارد، اما اين زبان فاقد بندهايي با ساختار گذشتۀ كامل التزامي است. در بخش دوم مقاله، يافته‌هاي اين تحليل را در چارچوب بنيادهاي نظري صرف توزيعي بررسي مي‌كنيم و با تمركز بر ساخت حال كامل اخباري (ماضي نقلي)، يافته‌هاي خود را با اندك تفاوت‌هايي در فرايندهاي پسانحوي، به افعال گذشتۀ كامل اخباري و حال كامل التزامي و صورت سببي اين ساخت‌ها بسط مي‌دهيم. در اين ميان، تصريح مي‌كنيم كه وند نمود كامل در هستۀ گروه نقش‌نماي حرف درج مي‌شود كه از سوي فرافكن نمود مجوزدهي شده است.