اثرپذيري مقدمۀ كوش‎نامه از ديباچۀ شاهنامه با تأكيد بر تحميديه

آغاز سخن با نام خداي، پيشينه‌اي ديرينه در نوشته‌ها و آثار به‌جامانده از زبان‌هاي كهن ايراني داشته‌است. شاعران حماسه‌سراي دورۀ اسلامي، مطابق با يك آيين مرسوم، پيش از ورود به موضوع اصلي، منظومۀ خويش را با ديباچه‌اي آغاز كرده‌اند كه با نام خدا شروع مي‌شود. محتواي اين ديباچه‌ها، در درجۀ نخست، شامل تحميديه، گزيده‌اي از اعتقادات ديني و مشرب فكري شاعر حماسه‌سراست كه عمدتاً با الهام از سبك شاهنامه ساخته و پرداخته شده‌است. پژوهش حاضر كه با نگرش توصيفي و بر پايۀ روش استقرايي در دو متن شاهنامه و كوش‌نامه انجام گرفته، تلاشي براي نماياندن رابطۀ ميان مقدمۀ كوش‌نامه و ديباچۀ شاهنامه است و تأثيرپذيري مقدمۀ كوش‌نامه را از شاهنامه در سايۀ پيرامتنيت بررسي مي‌كند. نتايج حاصل از مطالعۀ بخش‌هاي تحميديه در هر دو منظومه و تطبيق آن‌ها با يكديگر نشان مي‌دهد كه در بخش آغازين كوش‌نامه و شاهنامه، ستايش يزدان و احصاء اسماء و صفات ذاتي، افعالي و تنزيهي خداوند، جايگاه والا و ارجمندي را به خود اختصاص داده‌است و بخش‌هاي زيرمجموعۀ آن نيز همچون ستايش و ارج خِرَد، چگونگي آفرينش، ستايش دانش و ارزش سخن، نعت پيامبر(ص) و اندرز، نيز در هر دو اثر جلوۀ خاصي دارد. ايرانشاه در سرودن بخش‌هاي اصلي و داخلي مقدمۀ كوش‌نامه، در گنجانيدن عناصري نظير اهداي اثر، درآمد يا مدخل اثر، چگونگي دسترسي به يك نسخۀ منثور و اشاره به مأخذ و نيز مدح پادشاه عصر، از فردوسي پيروي‌كرده‌است. سرانجام، با بررسي‌هاي انجام‌گرفته، مشخص گرديد كه مقدمۀ كوش‌نامه در مقام متن حاضر، از ديباچۀ شاهنامه در جايگاه متن غايب در چگونگي ساختار، تأثير فراواني پذيرفته‌است و شاهنامه نقش آشكار و بنياديني در كيفيت بازتوليد محتواهاي مقدمۀ كوش‌نامه داشته‌است.