بررسي تأويلات عرفاني آيات متشابه قرآني در آثار روزبهان ‌بقلي با نگاهي به نظريه بينامتنيت

روزبهان بقلي تأويل هاي عرفاني بديع و كم نظيري از آيات قرآن و روايات عرضه كرده است. از نظر روزبهان شطح نوعي كلام متشابه است كه نه تنها در كلام عارفان؛ بلكه در قرآن و حديث نيز وجود دارد و آيات مرتبط با ذكر صفات و حروف تهجي در قرآن به زبان شطح است. از نظر او شطح صوفيه يكي از جلوه هاي شطح به‌طوركلي است يا دقيقاً جلوه سوم آن پس از قرآن و حديث؛ يعني تغيير و تبديلي كه هرامر رباني يا واقعيت غيبي آنگاه كه به بيان بشري بيان مي شود پيدا مي كند و اين بيان بدون شك دوپهلو است. اين پژوهش بر آن است تا به شيوۀ توصيفي-تحليلي و به كمك اسناد كتابخانه اي، با مبنا قراردادن «شرح شطحيات» و تفسير عرفاني «عرايس البيان في حقايق القرآن» دو اثر ارزشمند از روزبهان بقلي كه هر دو اثر داراي نثري شاعرانه و سرشار از صورخيال هستند، به اين پرسش ها پاسخ دهد كه؛ كه از نظر روزبهان كدام آيات قرآن كريم جزء سخنان متشابه و بنابر قول روزبهان شطح آميز هستند؟ و آيه هايي كه در بافت و زمينه اي شطح آميز قرار گرفته‌اند كدامند و تأويل آن ها از نظر او چيست؟ براين اساس در پژوهش حاضر، آياتي كه متشابه و متناقض نما هستند؛يعني آيات مرتبط با صفات خبري خداوند و حروف مقطعه و آياتي كه عارفان آن‌ها را در يك بافت شطح‌آميز قرار داده اند، مورد بررسي قرار گرفته است و ضمن تحليل تأويلات عارفانۀ روزبهان از اين آيات، فنون مختلف بينامتنيت كه شامل نفي كلي، نفي جزئي و اجترار است، نيز در شطح عارفان بررسي شده است.