پيامدهاي نفي سنخيت ميان خالق و مخلوق در انديشه‌ قاضي سعيد قمي

از نظر قاضي سعيد قمي، توحيد يعني نفي هر گونه سنخيّتي ميان خداوند و مخلوقات. هدف از نوشتار حاضر، ارائۀ مهم‌ترين پيامدهاي اين تفسير سلبي از توحيد در انديشۀ وي و نشان دادن كيفيت ابتناءِ اين فروع بر آن اصل است. بر اساس الهيات سلبي قاضي سعيد، هيچ مفهومي ايجابي بر مبدأ اول صدق نمي‌كند و او به هيچ صفتي متصف نمي‌شود؛ بنابراين: 1ـ نزاع اصالت وجود يا ماهيت در مورد خداوند جريان پيدا نمي‌كند، چون خداوند نه از سنخ وجود است و نه از سنخ ماهيت، 2ـ بين خداوند و مخلوقاتش هيچ‌گونه رابطۀ تشكيكي وجود ندارد، 3ـ خداوند حتي از وجوب وجود نيز فراتر است، بلكه واجب‌الوجود اسم او و مخلوق اوست، پس تمام مواد ثلاث از او منتفي‌اند، 4 و 5 و 6ـ برهان امكان و وجوب، برهان صديقين و ساير براهين براي اثبات واجب‌الوجود، و همچنين براهين اثبات يگانگي واجب‌الوجود، براي اثبات مبدأ اول و يگانگي او كارايي ندارند، 7ـ ملاك نيازمندي به علت، نه حدوث و نه امكان، بلكه تركيب است(و لو تركيب اعتباري)، 8ـ مقام ذات نمي‌تواند مورد پرستش باشد، بلكه معبود، همان اسم اعظم(الله) است، 9ـ قدرت خداوند يعني انجام فعل بدون نياز به صفت قدرت و در مرتبه‌اي فارغ از موادّ ثلاث، 10ـ علم خداوند نه حصولي است و نه حضوري.