حدوث و قدم عالَم از منظر اخوان الصفا

حدوث و قدم عالم، از مسائل مهمي است كه همواره در فلسفه و كلام اسلامي مورد توجه قرار گرفته است. نگارنده با هدف تبيين و ارزيابي نظريه اخوان الصفا – كه از فيلسوفان نخسين اسلامي هستند با تتبع در رسائل ايشان به دو دليل بر اثبات حدوث عالم دست يافته است. دليل اول مبتني بر تلازم ميان حدوث و معلوليت و به عبارت ديگر، تنافي ميان قدم و معلوليت است. در دليل دوم، تغيير و تبدلات موجود در عالم، دليل بر حدوث عالم دانسته شده است. دليل اول در عين استواري، از حيث عدم تبيين وجه تلازم ميان حدوث و معلوليت، دچار نقصان است. دليل دوم نيز از جهت عدم شمول نسبت به مجردات، اخص از مدعاست. اخوان، حدوث را مقيد به قيد «زماني» نكرده اند كه اين امر از نقاط قوت نظريۀ آنان مي باشد، ولي از آن‌جا كه حدوث كه همان «كون بعد العدم» است، متضمن نوعي تقدم و تأخر بوده و نيازمند به تعيين ملاك تقدم و تأخر است، لكن اخوان هيچ ملاكي براي اين تقدم و تأخر ارائه نكرده‌اند. عدم تعرض به آراء مخالفان، از ديگر نقاط ضعف نظريۀ اخوان است. حاصل آن‌كه اخوان، در بحت از حدوث و قدم عالم، جوانب مسأله را به درستي واكاوي نكرده اند.