بررسي و نقد فضائح الباطنيه ابوحامد غزالي

در كتاب «فضائح‌الباطنيه‌»، غزالي در رد عقايد باطنيان، به نقد عصمت و نصّ بر امام پرداخته و عقايدي را به باطنيان نسبت داده كه مورد ترديد هستند. در اين پژوهش به معرفي اين كتاب، بررسي روش و ادبيات غزالي و نقد محتواي كتاب پرداخته شده است. انتقادات اصلي غزالي در انكار روش عقلي توسط باطنيان، اعتقاد به عصمت امام و اعتقاد به وجود نص بر امام است كه مورد دوم و سوم ميان باطنيان و اماميه مشترك است و عمده اختلاف آنان در تعيين مصداق امامت است، از اين رو غزالي اماميه را نيز نقد مي‌كند. مهم‌ترين استدلال غزالي عبارت است از اين‌كه باطنيان روش عقلي را منكرند، بنابراين فهم را منحصر در تعليم امام معصومِ منصوص مي‌كنند، اما امام نه معصوم است و نه منصوص، زيرا عصمت امام منجر به پذيرفتن وحي بر امام و نفي خاتميت مي‌شود و از نص متواتر بر امام لازم مي‌آيد علم به وجود و بداهت نص ضروري باشد و فرد حتماً امام شود. به اين استدلال چنين پاسخ داده شده كه باطنيان روش عقلي را انكار نمي‌كنند، بلكه آن را ناكافي مي‌دانند. غزالي در مورد دوم و سوم نيز انكار عقل توسط باطنيان را مبناي استدلال‌هاي خود قرار مي‌دهد؛ لذا استدلال‌هاي او در اين موارد نيز بر مقدمه‌اي كاذب استوار است و اين‌كه ائمه نوعي علم لدني خطاناپذير دارند كه غزالي آن را مي‌پذيرد و ائمه مدعي امامت هستند، نه نبوت و نيز تواتر و بداهت مستلزم تصديق يكسان همۀ افراد نيست و بداهت يك امر منجر به وقوع آن نمي‌شود.