مباني و شواهد نظريه انكشاف نفس در حكمت صدرايي

بنا به دلايلي، كشف ديدگاه نهايي ملاصدرا در مسائل گوناگون حِكمي نيازمند دقت و حوصله فراوان است. در باب نحوه پيدايش و بسط علم انسان نيز گرچه ديدگاه‌هاي گوناگوني قابل طرح است، اما نظريه‌اي كه هم شواهد متني روشني آن را تأييد مي‌كند و هم برآمدۀ از مباني ويژۀ حكمت صدرايي است، ديدگاه انكشاف نفس است. در اين ديدگاه، استكمال نفس به معناي دريافت كمالات بيگانه با نفس از بيرون و اضافه شدن آنها بر نفس نيست، بلكه نفس حقيقتي بسيط است كه به امداد الهي و در اثر حركت جوهري اشتدادي، پيوسته آنچه را در نهان خويش به نحو مُجمَل دارد به گونۀ مفصل آشكار مي‌سازد. در فرآيند تحولي معرفت نيز كمال علمي از بيرون بر نفس افزوده نمي‌شود، بلكه از درون مي‌جوشد و در حقيقت، وجود نفس بر خودش منكشف مي‌گردد. اين پژوهش با روش تحليلي-توصيفي و بر اساس مراجعه به منابع كتابخانه‌اي، نشان مي‌دهد كه بسياري از مباني ويژۀ حكمت صدرايي با تفسيرهاي رايج از تحول نفس-كه در آنها سخن از خروج از قوه به معناي نداري به فعليت به معناي دارايي است- سازگار نبوده و اين مباني خوانشي نو از تحول اشتدادي نفس به ويژه در حوزۀ معرفت و ادراك را مي‌طلبد. در كنار اشارات روشن و بلكه تصريحات متني، برخي مباني همچون اصالت، بساطت، تشكيك(در مظاهر) وجود، عدم‌ناپذيري وجود، مظهر بودن همه ادراكات براي نفس، اتحاد نفس با مفيض كمال علمي(عقل فعال)، كينونت سابق نفس، معاد جسماني صدرايي و معناي صحيح قابليت نفس در ادراك، ما را به نظريۀ انكشاف نفس رهنمون مي‌سازد.