مطالعه موردي به مثابه يك روش‌شناسي

مطالعات موردي نقش مهمي در توسعه بنيادي و روش‌شناسي علوم اجتماعي داشته است. از سوي ديگر، سردرگمي و شبهات بسياري درباره چيستي مطالعات موردي و كاربرد آنها وجود دارد. از آنجا كه به نظر مي‌رسد بسياري از پژوهش‌هاي اجتماعي، از مطالعه موردي استفاده مي‌كنند، روشن كردن چيستي و چگونگي كاربرد مطالعات موردي اهميت مي‌يابد. به ويژه آنكه اين روش در پژوهش‌هاي جامعه‌شناسي در ايران به مثابه يك روش‌شناسي مستقل كمتر به كار گرفته مي‌شود. اين مقاله، در دو بخش تنظيم شده است. در بخش اول، تلاش مي‌شود كه ضمن شرح فرآيند انجام مطالعه موردي به مثابه يك روش‌شناسي «چيستي» و «چگونگي» آن روشن گردد. در اين بخش، دو رويه مهم انجام مطالعات موردي يعني مطالعه موردي توصيفي استيك (1379) و مطالعه موردي تبييني ين (1378) كه در ادبيات بسيار مورد توجه است، شرح داده مي‌شود. در بخش دوم، پيشينه 28 پژوهش كه با عنوان مطالعه موردي در فصلنامه جامعه‌شناسي ايران از سال 1381 تا 1395 صورت گرفته با استفاده از روش مرور سيستماتيك بررسي مي‌گردد. نتايج نشان داد از ميان 28 پژوهشي كه با عنوان مطالعه موردي ارائه شده است، فقط 10/71 درصد مطالعه موردي را به مثابه يك روش‌شناسي به كار گرفته است. در واقع، مطالعه موردي در اغلب اين پژوهش‌ها به‌عنوان يك روش‌شناسي مستقل به كار گرفته نشده است بلكه عمدتاً انتخاب آنچه بايد مطالعه شود، در ديگر روش‌شناسي‌ها به‌ويژه پيمايش بوده است.