تأملي در پرسش متداولِ «خداي-تعالي-با تو چه كرد؟» در متون منثور عرفاني (شخصيت‌ها، دلايل و جزئيات رحمت و عذاب)

بيان مسئله: يكي از پربسامدترين بُن‏مايه‏هاي متون عرفاني، خواب و رؤيا‏ست كه نوعي كرامت به شمار مي‏رفته و به‏سبب إخبار از عالم غيب، ابزاري براي كسب شناخت و آگاهي بوده ‏است. در ميان اين خواب‏ها، به‏دليل نگراني و ترس صوفيه از عالم پس از مرگ و عاقبتِ كار خود، پرسشِ «خداي ـ تعالي ـ با تو چه كرد؟» بسيار متداول ‏است؛ پرسشگر از راوي مي‏خواهد كه او را از سرنوشت خود و حوادث عالم برزخ آگاه ‏كند. اگر خداوندْ راوي را آمرزيده‏ است، دليل آمرزش چه بوده و اگر احياناً عتاب يا عذاب كرده، به تاوان كدام غفلت و اشتباه او بوده ‏است.روش: نگارنده در اين مقاله براي پاسخ به پرسش يادشده، هجده متن منثور عرفاني را بررسي كرده است.يافته‌ها و نتايج: با تحليل حكايات مرتبط، اين نتيجه حاصل شد كه در بيشتر اوقات، راوي از آمرزش خداوند و لطف او خبر مي‏دهد و اينكه كار، آسان‏تر از آن ‏است كه خلق مي‏پندارند‏؛ به‏گونه‏اي‏ كه در مقابل پنجاه‏ و ‏نه حكايت رحمت خداوند، تنها با نُه حكايت عذاب و عتاب او مواجهيم. تأمّل در حكايات نشان ‏مي‏دهد كه لطف و «رحمتِ بي‏علّت» خداوند و به عبارت دقيق‏تر «فضل و كَرَم» او افزون‏بر عارفان و پارسايان، مردمان عادي و گناهكاران و قاتلان را نيز در بر مي‏گيرد و از اين نظر، اصل نقدش، داد و لطف و بخشش ‏است؛ همچنين بهشت و نعمت‏هاي بهشتي، كمترين پاداش خداوند به رستگاران ‏است؛ در‏حالي‏كه رؤيت خداوند و همنشيني با او، رضايت و خشنودي حق از بنده، استقبال پيامبر (ص) از عارف و همنشيني با پيامبران و صالحان، پاداش‏هاي ويژه‏تري به شمار مي‏روند.