تحليل كيفرشناختي صف مرگِ محكومان به اعدام در جرايم مواد مخدر در پرتو مؤلفه‌هاي زماني، فيزيكي و تجربي

در بسياري از كشورها، به‌طور معمول محكومان به اعدام سال‌ها در انتظار اجراي حكم محكوميت در وضعيتي بلاتكليف به‌سر مي‌برند؛ وضعيتي كه «پديده صف مرگ» خوانده مي‌شود. اين پژوهش از ديدگاه كيفرشناختي درصدد پاسخگويي به اين پرسش است كه فرايند طولاني انتظار براي اجراي اعدام در چه شرايطي مي‌تواند مشروعيت اعدام را زير سؤال ببرد. در اين زمينه از روش تحليل محتواي اسناد و مدارك از جمله پرونده‌هاي قضايي محكومان به اعدام در جرائم مواد مخدر (60 مورد) در بازه زماني 1389 تا 1399 استفاده شده است. همچنين از روش مصاحبه عميق با محكومان به اعدام در جرائم مواد مخدر، كنشگران قضايي و وكلاي متخصص در حوزه مواد مخدر (در مجموع 26 مورد) بهره برده شده است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه در ايران محكومان به اعدام در جرائم مواد مخدر به‌طور متوسط سه تا چهار سال را در انتظار اعدام در زندان به‌سر مي‌برند (مؤلفه زماني). از سويي، شرايط نامساعد برخي زندان‌ها از جمله تراكم جمعيت بالا و بي‌توجهي به مراقبت‌هاي بهداشتي درباره محكومان به اعدام (مؤلفه فيزيكي) و تنش فزاينده زندگي در سايه اعدام (مؤلفه تجربي) مي‌تواند مجازات اعدام را به كيفري ظالمانه و غيرانساني و در عين‌ حال مصداق بارز «مجازات مضاعف» بدل سازد كه در لواي حكم قانوني بر محكوم تحميل مي‌شود. در اين زمينه به رسميت شناختن رنجِ ماندن در صف مرگ، به‌عنوان مبنايي براي تبديل و تخفيف مجازات اعدام، بهبود شرايط زندگي محكومان به اعدام و افزايش دسترسي آنها به خدمات بهداشتي ـ رواني مي‌تواند در تعديل وضعيت نامساعد اين محكومان راهگشا باشد.