بررسي عوامل ابهام آفرين در شعر نظامي

زمينه و هدف: هدف اين تحقيق شناسايي، طبقه بندي و تحليل عوامل ابهام آفرين در اشعار نظامي گنجوي است. بسامد ابهام در آثار نظامي تا حدي است كه آن را تبديل به نوعي مؤلفۀ سبكي كرده است. همين عامل زمينه ساز اختلاف در شروح و تفاسير آثار وي شده است، بطوريكه كمتر صفحه اي از منظومه هاي او را ميتوان نشان داد كه ميان شارحان در تعيين معني كلمه، اصطلاح يا بيتي اختلافي وجود نداشته باشد. روش مطالعه: پژوهش حاضر براساس روش تحليلي-توصيفي ترتيب يافته است. با بررسي شروح، نسخ مختلف و تحقيقات مرتبط، نمونه هايي از اختلافات تفسيري در آثار نظامي جمع آوري و سپس عوامل ابهام آفرين استخراج و براساس داده هاي بدست‌آمده طبقه بندي و تحليل شده است. يافته ها: پاره اي از عوامل مكرراً موجب ابهام در آثار نظامي شده است: اختلاف نسخ، اقسام ضعف تأليف، مفردات غريب، اشارات علمي و تخصصي، اشارات به آيينهاي عاميانه، استعارات و كنايات غريب و بعيد، اطناب و وابستگيهاي معنوي و ارتباط طولي ابيات. نتيجه گيري: حضور پررنگ و يكجاي مؤلفه هاي ابهامزا در عمدۀ قسمتهاي آثار نظامي، سبب بروز تكثر و اختلاف قرائت و شروح متزاحم از آثار وي شده است. برخي اختلافات در شروح، زاييده كم دقتي يا عدم دسترسي شارح به معلومات جامع است. غالب ابهامات پرشمار موجود در آثار نظامي كه منجر به اختلافات فراوان در شروح شده است، جنبۀ غيرهنري دارند و عمدتاً خللهايي در سطح زباني و سپس فكري و ادبي زمينه ساز آن شده اند. اختلاف نسخ نيز عاملي برون متني است كه در تعامل و هم افزايي با عوامل درون متني بر دامنۀ ابهامات مي افزايد.