شناخت و تحليل شيوه هاي پيرنگ سازي در تاريخ بيهقي

زمينه و هدف: روايت و روايتمندي عنصر مهمي در گزارش تاريخي و شرح رويدادها و افعال انسان است. پيرنگسازي به معناي تمهيدات و صناعات بكاررفته در ترتيب و ارائۀ رويدادهاي تاريخ به نحوي معنادار، وجه عمدۀ روايتمندي است و از اين نظر جزو مقولات مورد توجه نويسندگان در زمان نگارش متن تاريخبوده است. تاريخ بيهقي نمونۀ خاص و ممتاز تواريخ دودماني در شرح وقايع دوران پادشاهي مسعود غزنوي است كه شيوه هاي خاص آن در پردازش طرح كلي و پيرنگ در روايت وقايع، كمتر مورد توجه بوده است. پژوهش پيش‌رو با بهره گيري از آراي دو نظريه پرداز روايت تاريخي، پل ريكور و هايدن وايت، به شناسايي و تحليل شيوه هاي پيرنگسازي تاريخ بيهقي با رويكردي مقايسه اي و همچنين با توجه به كاربردهاي و دلالتهاي معنايي اين شيوه ها ميپردازد. روش مطالعه: مطالعه و جمع‌آوري داده ها در اين مقاله به شيوۀ كتابخانه اي و شيوۀ بحث توصيفي-تحليلي است. يافته ها: پيرنگسازي در تاريخ بيهقي در دو حوزۀ طرح كلي تاريخ و پيرنگ روايات و قايع قابل بررسي است. در حوزۀ طرح كلي، نشانه گذاري دوره هاي تاريخ و همچنين تغيير جايگاه زماني پاره هاي تاريخ در قالب تكنيك گذشته نگر و آينده نگر مهمترين تمهيدات بيهقي در پيرنگسازي است. در پيرنگسازي روايات وقايع تاريخ، پيرنگسازي براساس الگوبرداري روايت از دو جريان روايات برجستۀ تواريخ پيشين (بخصوص تواريخ خلفا) و روايات دوران حكومت محمود غزنوي، داراي اهميت است. همچنين در اين حوزه تغييراتي كه در پيرنگ حكايات الحاقي (نسبت به روايات اصلي آنها) براي درج در تاريخ اعمال شده، بواسطۀ دو تكنيك شرح زمينه ها و اسباب وقايع و همچنين افزودن كنشها، موقعيتها و گفتارهاي خاص به پيرنگ اصلي معرفي شده است. نتيجه گيري: در تاريخ بيهقي تمهيدات نوآورانه اي در پيرنگسازي نسبت به شيوه هاي معمول در تواريخ پيشين بكار رفته است. نشانه گذاري تاريخ، درج گذشته نگرها و آينده نگرها در تدوين طرح كلي تاريخ و بهره گيري از الگوها و تناظرها در تدوين پيرنگ روايات، ازجمله مهمترين تمهيدات پيرنگسازي بيهقي است كه به نحوي بديع و گسترده در اين تاريخ بكار رفته است.