مأخذشناسي برخي از قصص و تمثيلات خمسۀ حكيم نظامي گنجوي

زمينه و هدف: حكيم نظامي‌گنجوي، بزرگترين داستان‌سراي ايران، در آفرينش شاهكار بي‌بديل خود وامدار آثار پيشينيان بوده است؛ چنانكه اين اثر ارزنده حاصل «ارتباط و تعامل فكري او با خيل كثيري از منابع شفاهي و كتبي و متون تاريخي و داستاني و افسانه و اسطوره» است؛ يكي از راه هاي دسترسي به «دامنۀ مطالعاتي» و «وسعت انديشه ها»ي شاعر، كشف و شناسايي مآخذ و سرچشمه هاي حكايات و تمثيلاتي ‌است كه به نظم كشيده ‌است؛ اين تحقيق بر آن‌ است كه مآخذ و سرچشمه هاي حكايات نظامي را -حداقل در مخزن‌الاسرار- در حد توان و امكانات بدست دهد و راه را براي مطالعات بعدي هموار كند. روش‌ مطالعه: پژوهشگران برخي از داستانهاي خمسۀ نظامي را به روش توصيفي-تحليلي مورد بررسي قرار داده و با توجه به وجوه افتراق و اشتراك آنها به ميزان بهره مندي شاعر از متون پيشين دست يافته اند. يافته ها: هر اثر ارزنده و كم‌‌نظير بي‌شك حاصل ارتباط و تعامل فكري صاحب اثر با منابع پيشين است كه معاني را با الفاظي نو و جامه اي زيبنده، خلاقانه و هنريتر ارائه ميدهد. خمسۀ حكيم نظامي كه از اين قائده مستثني نيست، بسياري از قصه ها و حكايتهاي متون پيشين را به سبك و سياق خود آراسته و با اندك دستكاري بنظم كشيده است. نتيجه گيري: ميتوان به تأثيرپذيري مستقيم نظامي از برخي قصص و تمثيلات ازجمله «كتاب مقدس»، «نهج‌البلاغه»، «بلوهر و بوذاسف»، «شرح اُودانه ورگه»، «روايتهاي جايني»، «محاضرات الادباء و محاورات ‌الشعراء»، «مروج‌ الذهب و معادن ‌الجوهر»، «عقد العلي ‌للموقف ‌الاعلي»، «تنبيه خواطر و نزهه ‌النواظر»، «كليات آثار پارسي‌ خيام نيشابوري»، «ديوان ‌انوري»، «احياءالعلوم»، «حديقۀ الحقيقۀ» و نيز تأثيرپذيري غيرمستقيم از «حيات‌مردان نامي»، «اخبارالنساء»، «فردوس‌الحكمه»، «الملل و النحل»، «سياست‌نامه»، «طبقات‌الصوفيه»، «كشف‌المحجوب» و... اشاره كرد. تأثيرپذيري شاعر از «حديقۀ سنايي» بسيار چشمگير و شايان توجه است.