الگوي نظري هرم رواني آدمي؛ پيشنهاده‌اي براي نظريه‌مندسازي فرايند شكل‌گيري انگيزش‌ها، گرايش‌ها و رفتارها با رويكردي اسلامي

در اين پژوهش، پژوهشگران در تكاپوي كشف، شناخت و بهره‌گيري از سه سامانۀ روان آدمي يعني سامانه‌هاي شناختي، انگيزشي‌ـ‌گرايشي و رفتاري و در گامي فراتر با هدف مشاركت در تأسيس و تدوين روان‌شناسي اسلامي كوشيده‌اند تا در چهارچوب يك الگوي نظري، روان يا نفس آدمي را بشناسند و آن را توصيف كنند. در الگوي نظري روان‌شناختي اسلامي، هرم روان آدميِ پيشنهادشده ازسوي استاد علامه مصباح يزدي، نفس آدميان بسان هرمي سه‌بعدي فرض شده است. نقطۀ رأس اين هرم، نشان‌دهندۀ نقطۀ وحدت و هم‌گرايي نگرش‌ها، گرايش‌ها، انگيزش‌ها، كنش‌ها و داشته‌هاي نفس است. از اين نقطه، شئون، گرايش‌ها، توانش‌ها و رفتارهاي دروني و بيروني گوناگوني ظهور پيدا مي‌كنند كه نمايانگر تنوع، فراواني و گوناگوني سامانه و كاركردهاي نفس آدمي است كه در سطوح سه‌گانه و قاعدۀ هرم رواني آدمي ظهور و بروز مي‌يابد. براساس تلقي علامه مصباح، در سامانۀ هرم رواني آدميان، سه سطح معرفت، قدرت و محبت در روندي طولي بروز مي‌يابند. سطح اول دربردارنده شكل‌گيري و ظهور بعد اول ساختار و كاركردهاي نفس، يعني شناخت و معرفت، و سطح دوم حاوي ظهور بعد دوم يعني قدرت و توانش‌ها و سرانجام سطح سوم، هم‌آغوش با ظهور بعد سومي به نام محبت و خوددوستي است كه روان‌بنۀ ظهور و توسعۀ سامانۀ گرايشي و اميال در روان آدمي است. هدايت و مديريت رفتارها با تكيه بر شاخص‌هاي سامانه و كاركرد گرايش‌ها و اميال اصلي و فرعي نفس آدمي، دستاورد بزرگ علمي اين الگوي روان‌شناختي است. پژوهشگران در اين نوشتار كوشيده‌اند با تكيه بر آثار نوشتاري و گفتاري علامه مصباح و با به‌كارگيري روش پژوهش كيفي، پيشنهادۀ ايشان درخصوص الگوي نظري هرم رواني را توصيف، تحليل و بازخواني كنند. اين روند در جاهايي به توسعه و تفسير يافته‌هاي ايشان در اين الگوي نظري انجاميده است.